در سال‌های اخیر پیروی از رژیم آب درمانی یا روزه آب به عنوان یک راهکار سریع برای کاهش وزن محبوبیت زیادی پیدا کرده است. تعدادی از تحقیقات نشان داده‌اند که روزه آب فواید زیادی برای سلامتی دارد و خطر ابتلا به بعضی از بیماری‌های مزمن را کاهش می‌دهد.
شواهد علمی کمی در مورد رژیم آب وجود دارد و برای همه گزینه مناسبی محسوب نمی‌شود. در این مقاله هر آنچه که لازم است درباره فواید و مضرات روزه آب بدانید را در اختیار شما قرار می‌دهیم.
رژیم آب چیست؟
رژیم آب یک نوع رژیم مایعات یا رژیم فستینگ (روزه‌داری) است که در حین پیروی از آن اجازه ندارید چیزی غیر از آب مصرف کنید. معمولا این رژیم 24 تا 72 ساعت طول می‌کشد و بدون مشورت پزشک نمی‌توانید از آن برای مدت زمان بیشتری پیروی کنید. مردم به دلایل مختلف رژیم آب را امتحان می‌کنند، از جمله:
- اهداف مذهبی یا معنوی
- کاهش وزن
- سم‌زدایی بدن
- بهبود وضعیت سلامتی
- آماده شدن برای جراحی یا سایر اقدامات پزشکی
برای افرادی که به دنبال کاهش وزن سریع و در کوتاه‌ترین زمان ممکن هستند، این رژیم یکی از بهترین گزینه‌ها محسوب می‌شود. در بسیاری از مواقع مردم به دلایل گوناگونی مانند سم‌زدایی از بدن، تنظیم متابولیسم بدن و … از این روش پیروی می‌کنند.
آیا در رژیم آب فقط باید آب نوشید؟
همه رژیم‌های آب، تنها شامل خوردن آب به طور مداوم نیستند و هریک استانداردهای خود را دارند؛ اما این رژیم خطرات خاص خود را داشته و شما نباید برای طولانی مدت آن را دنبال کنید. امروزه به دلیل استفاده زیاد از رژیم آب درمانی، انواع مختلفی هم برای آن تعریف شده است.
انواع رژیم های آب درمانی (از نظر تعداد روز)
انتخاب نوع رژیم آب درمانی باید بر اساس وضعیت بدن و متابولیسم شما انجام شود تا بیشترین اثرگذاری را به دنبال داشته باشد.
1. رژیم سه روزه آب
در طول این رژیم سه‌روزه شما مجاز نخواهید بود که به جز آب، هیچ چیز دیگری بخورید و یا بنوشید. این رژیم می‌تواند عوارضی را برای بدن شما به دنبال داشته باشد.
در رژیم سه روزه آب، حتی نوشیدنی‌های دیگر به غیر از آب مانند آب میوه، چای، قهوه، دمنوش‌های گیاهی و … کاملا ممنوع هستند.
2. رژیم آب درمانی 7 روزه
این رژیم تا حد زیادی نسبت به رژیم آب درمانی 3 روزه سنگین‌تر است. در این رژیم محرومیت غذایی شما طولانی‌تر بوده و باید روزهای سخت‌تری را پشت سر بگذارید تا بتوانید وزن بیشتری کم کنید.
همه نوشیدنی‌ها و غذاهای مختلف در این رژیم حذف می‌شوند تا فرد بتواند ضمن کاهش وزن، به پاک‌سازی بدن خود نیز بپردازد. مشابه با رژیم سه روزه در این حالت هم شما می‌توانید از ساعت‌های محدود شروع کرده و به مرور آن را ادامه دهید.
3. رژیم آب درمانی 40 روزه
بر اساس تحقیقات، این رژیم می‌تواند تا حد زیادی برای بدن مضر باشد و عوارض متعددی را به دنبال داشته باشد. از این رو توصیه می‌کنیم اقدامات لازم را پیش از اجرای رژیم انجام دهید تا بعدا دچار مشکل نشوید.
بهتر است در کنار رژیم آب، از مواد غذایی رژیمی، کم‌کالری و بسیار سبک هم کمک بگیرید تا بدن دچار مشکل نشود.
توصیه می‌کنیم قبل از اجرای رژیم تمرین فستینگ 16 ساعته داشته باشید تا بتوانید با آمادگی بیشتری از این رژیم پیروی کنید.
انواع رژیم آب از نظر محدودیت‌ها
همه‌ی رژیم‌های آب شامل خوردن فقط آب نیستند. برخی از انواع رژیم آب درمانی، محدودیت‌ها و قوانین متفاوتی دارد. البته این تفاوت در محدودیت‌ها باعث تفاوت‌هایی در فواید و عوارض این نوع رژیم هم خواهد بود که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
1. رژیم آب کامل
این رژیم بین 24 تا 72 ساعت بوده که باید فقط آب بنوشید.
فواید: بوده که باید فقط آب بنوشید.کاهش وزن، بهبود گوارش و فرایند هضم، سم‌زدایی بدن، افزایش سطح انرژی، بهبود سیستم ایمنی، افزایش سلامت پوست و …
عوارض: افت قند خون، عدم تعادل در الکترولیت‌ها، آسیب دیدن کلیه، سوء تغذیه، ضعف عضلانی، سردرد و خستگی
2. رژیم آب جزئی
در این رژیم در کنار نوشیدن آب می‌توانید از مواد غذایی کم‌کالری و میوه‌ها، سبزیجات، سوپ‌ها و … هم استفاده کنید.
فواید: کاهش وزن، سم‌زدایی بدن، روند هضم بهتر، افزایش سطح ایمنی بدن، سلامت پوست، افزایش سطح انرژی، احساس سیری بیشتر و …
عوارض: عوارضی مشابه با رژیم آب کامل و کاهش میزان مواد مغذی مورد نیاز در بدن
3. رژیم آب گرم
در طول روز فقط آب گرم بنوشید.
فواید: کاهش وزن، بهبود فرایند هضم، افزایش و بهبود گردش خون، افزایش متابولیسم بدن، تسکین درد، سم‌زدایی بدن و …
عوارض: اسهال، سوختگی دهان
4. رژیم آب یک الی دو روزه
یک یا دو روز در هفته را فقط به نوشیدن آب اختصاص دهید.
فواید: کاهش وزن در طولانی‌مدت، فواید مشابه با رژیم آب کامل
عوارض: عوارض مشابه با موارد ذکر شده برای رژیم آب کامل
فواید رژیم آب درمانی (روزه آب)
هم مطالعات انسانی و هم مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که روزه آب برای سلامتی مفید است. از فواید این رژیم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. اتوفاژی را تحریک می‌کند
اتوفاژی فرآیندی است که طی آن بخش‌های قدیمی سلول‌های بدن تجزیه و بازیافت می‌شوند.
بر اساس مطالعات حیوانی، اتوفاژی از رشد سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند و خطر ابتلا به آلزایمر و بیماری قلبی را کاهش می‌دهد. همچنین ممکن است به افزایش طول عمر کمک کند.
2. باعث کاهش فشار خون می‌شود
پیروی از رژیم آب تحت نظر پزشک برای بیماران مبتلا به پرفشار خون مفید است و به آنها کمک می‌کند که فشار خون خود را کاهش دهند.
در یک مطالعه روی 48 فرد مبتلا به اضافه وزن یا چاقی، 17 روز پیروی از رژیم آب با کاهش فشار خون سیستولیک، بهبود کلسترول بد (LDL) و کنترل التهاب همراه بود.
در مطالعه دیگری مشاهده شد که روزه آب می‌تواند سطح فشار خون و وزن بدن را به طور قابل‌توجهی در بیماران مبتلا به پرفشاری خون کاهش دهد.
با این حال، لازم است درباره ارتباط پیروی از رژیم آب برای مدت زمان کوتاه (24 تا 72 ساعت) و فشار خون بالا تحقیقات بیشتری انجام شود.
3. حساسیت به انسولین و لپتین را بهبود می‌بخشد
انسولین و لپتین هورمون‌های مهمی هستند که روی متابولیسم بدن تاثیر می‌گذارند. انسولین به بدن در کنترل قند خون و ذخیره کردن مواد مغذی کمک می‌کند، در حالی که لپتین باعث می‌شود احساس سیری کنید.
تحقیقات نشان می‌دهد که روزه آب می‌تواند بدن را به انسولین و لپتین حساس‌تر کند که این باعث افزایش اثربخشی این هورمون‌ها می‌شود. حساسیت به انسولین به این معنی است که بدن شما توانایی بیشتری برای کنترل قند خون دارد.
حساسیت به لپتین هم به بدن‌تان در پردازش سیگنال‌های گرسنگی کمک و از بروز چاقی پیشگیری می‌کند.
4. خطر ابتلا به چند بیماری مزمن را کاهش می‌دهد
شواهد بیانگر آن است که روزه آب با عوامل خطر بیماری‌های مزمن مانند دیابت، سرطان و بیماری قلبی مقابله می‌کند. در یک مطالعه روی 30 فرد بزرگسال سالم، پیروی از رژیم آب به مدت 24 ساعت با کاهش تری‌گلیسیرید خون همراه بود که یکی از عوامل خطر ابتلا به بیماری قلبی است.
بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که روزه آب از قلب در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند. رادیکال‌های آزاد مولکول‌های ناپایداری هستند که به سلول‌ها آسیب می‌رسانند و احتمال ابتلا به بسیاری از بیماری‌های مزمن را افزایش می‌دهند.
همچنین روزه آب می‌تواند ژن‌های موثر در رشد سلول‌های سرطانی را سرکوب کند و اثرات شیمی درمانی را بهبود بخشد.
آب درمانی برای لاغری؛ آیا حقیقت دارد؟
روزه آب می‌تواند مثل سایر رژیم‌های فستینگ باعث کاهش وزن شود، اما خطرات زیادی برای سلامتی دارد. اگر می‌خواهید از رژیم فستینگ برای کاهش وزن و بهبود وضعیت سلامتی خود کمک بگیرید، فستینگ یک روز در میان نسبت به روزه آب گزینه‌ی مناسب‌تری به شمار می‌رود.
فواید این رژیم غذایی مشابه روزه آب است، اما می‌توانید آن را برای مدت زمان طولانی‌تری دنبال کنید. چون به شما اجازه می‌دهد غذا بخورید که این خطر کمبود مواد مغذی را کاهش می‌دهد.
عوارض و مضرات رژیم آب درمانی
اگرچه روزه آب فواید زیادی دارد، اما می‌تواند از بعضی جهات سلامتی بدن را در معرض خطر قرار دهد، به خصوص زمانی که از آن در قالب رژیم آب درمانی ۴۰ روزه یا سایر رژیم‌های طولانی‌مدت پیروی می‌کنید.
در ادامه به چند مورد از مهم‌ترین عوارض رژیم آب اشاره می‌کنیم.
1. باعث کاهش توده عضلانی بدن می‌شود
هر چقدر سرعت کاهش وزن بالاتر باشد، احتمال از دست دادن توده عضلانی بیشتر است. برای مثال، پیروی از رژیم لاغری 10 کیلو در ماه در مقایسه با یک رژیم غذایی سالم که با 2 تا چهار کیلو کاهش وزن در ماه همراه است، تاثیر منفی بیشتری روی عضلات دارد.
این موضوع در مورد رژیم آب هم صادق است، چون در حین پیروی از این رژیم غذایی باید کالری دریافتی خود را به شدت محدود کنید که این باعث می‌شود در ابتدا مقدار قابل‌توجهی آب، کربوهیدرات و عضله از دست بدهید.
2. احتمال کم آبی بدن را افزایش می‌دهد
اگرچه عجیب به نظر می‌رسد، اما روزه آب می‌تواند بدن را کم آب کند، چون تقریبا 20 تا 30 درصد آب مورد نیاز بدن از خوردن غذا تامین می‌شود. بنابراین اگر در طول روزه‌داری مصرف آب خود را افزایش ندهید، احتمالا دچار کم آبی می‌شوید.
علائم کم آبی عبارتند از: سرگیجه، حالت تهوع، سردرد، یبوست، افت فشار خون و کاهش بهره‌وری.
3. به افت فشار خون ارتواستاتیک منجر می‌شود
کم آبی ناشی از روزه آب یکی از دلایل افت فشار خون ارتواستاتیک است. این عارضه که با سرگیجه و سبکی سر همراه است، زمانی اتفاق می‌افتد که به طور ناگهانی از جای خود بلند می‌شوید و می‌ایستید.
اگر علائم افت فشار خون ارتوستاتیک را تجربه کردید، از رانندگی کردن یا کار با تجهیزاتی که به هوشیاری کامل نیاز دارند بپرهیزید. چون سرگیجه می‌تواند خطر تصادفات رانندگی یا حوادث حین کار را افزایش دهد. همچنین توصیه می‌شود رژیم آب را امتحان نکنید.
4. سطح سدیم خون را کاهش می‌دهد
هیپوناترمی یا کاهش سدیم خون زمانی رخ می‌دهد که آب و نمک (سدیم) از دست رفته در اثر تعریق فقط با آب ساده جایگزین شود.
در حین پیروی از رژیم آب نباید ورزش کنید، چون نمک زیادی از طریق تعریق از دست می‌دهید که نمی‌توانید آن را با خوردن غذا یا نوشیدنی مناسب جایگزین کنید.
5. باعث سرگیجه، خستگی و کاهش تمرکز می‌شود
سرگیجه، خستگی و مه مغزی همگی از علائم محدودیت شدید کالری هستند. وقتی کالری کافی دریافت نمی‌کنید، بدن‌تان برای حفظ عملکرد خود دچار مشکل می‌شود.
روزه آب ممکن است تمرکز کردن در محل کار یا مدرسه را دشوار کند یا به سردردهای خفیف تا شدید منجر شود.
چگونه با عوارض رژیم آب درمانی مقابله کنیم؟
پیروی از رژیم آب به عنوان یک رژیم لاغری سریع ممکن است از نظر روحی و جسمی خسته‌کننده باشد. رعایت نکات زیر می‌تواند عوارض این رژیم را به حداقل برساند:
- قبل از شروع فستینگ، غذاهای مغذی و پرکالری بخورید.
- فقط در روزهایی که می‌توانید به اندازه کافی استراحت کنید، روزه آب بگیرید.
- در صورتی که احساس بیماری یا خستگی می‌کنید، به سراغ رژیم آب نروید.
- در حین پیروی از این رژیم از انجام ورزش‌های شدید بپرهیزید.
- اگر سابقه پیروی از رژیم فستینگ را ندارید، به تدریج حجم وعده‌های غذایی خود را کاهش دهید.
- در طول فستینگ به اندازه کافی آب بنوشید، اما از زیاده‌روی در مصرف آن بپرهیزید. چون این کار ممکن است برای سلامتی‌تان ضرر داشته باشد.
رژیم آب برای چه کسانی مضر است؟
این رژیم برای همه بی‌خطر نیست. کسانی که نباید برای کاهش وزن به سراغ این رژیم بروند عبارتند از:
- کودکان و نوجوانان
- زنان باردار یا شیرده
- سالمندان بالای 75 سال
- کسانی که کمبود وزن دارند
- افراد مبتلا به اختلال خوردن
- بیماران مبتلا به میگرن کنترل نشده، دیابت، بیماری قلبی، بیماری مزمن کلیوی، سوزش سر دل (رفلاکس اسید معده) و نقرس
- افرادی که باید تزریق خون انجام دهند
- کسانی که دارو مصرف می‌کنند
نمونه رژیم آب سه روزه و هفت روزه
هیچ دستورالعمل علمی مشخصی در مورد نحوه شروع روزه آب وجود ندارد. اما معمولا توصیه می‌شود مدت زمان پیروی از آن را به حداکثر 24 تا 72 ساعت محدود کنید.
1. رژیم آب درمانی ۳ روزه (72 ساعت)
در حین پیروی از این رژیم لاغری 3 روزه نمی‌توانید به جزء آب از هیچ غذا یا نوشیدنی دیگری استفاده کنید.
بعضی از کارشناسان توصیه می‌کنند که هر روز 2 تا سه لیتر آب، به خصوص آب معدنی، بنوشید. آب معدنی می‌تواند بخشی از مواد مغذی مورد نیاز بدن را در حین فستینگ تامین کند.
مرحله قبل از رژیم آب درمانی 3 روزه
اگر برای اولین بار قصد پیروی از این رژیم را دارید، توصیه می‌کنیم آن را به صورت 4 ساعته و کوتاه‌مدت شروع کنید. در این حالت می‌توانید ساعت 8 صبح یک صبحانه بسیار سبک و کاملا رژیمی میل کرده و در چهار ساعت بعدی فقط آب بنوشید. ساعت 12 ظهر ناهار رژیمی میل کرده و مجددا برای چهار ساعت بعدی فقط آب بنوشید.
مرحله پس از رژیم سه روزه آب
پس از اینکه دوره رژیم آب به پایان رسید، باید از خوردن وعده‌های غذایی بزرگ خودداری کنید. چون ممکن است به بروز علائم آزاردهنده منجر شود. بهتر است ابتدا از اسموتی یا وعده‌های غذایی کوچک شروع کنید و سپس به تدریج حجم غذای مصرفی خود را افزایش دهید.
بعضی از افراد معتقدند که پیروی از رژیم غذایی مدیترانه‌ای می‌تواند کمک‌کننده باشد. این رژیم غذایی حاوی غلات کامل، میوه، سبزی، حبوبات و آجیل است و مصرف پروتئین‌های بدون چربی مثل ماهی را به خوردن گوشت قرمز ترجیح می‌دهد.
2. رژیم آب درمانی ۷ روزه
افرادی که به دنبال کاهش وزن سریع‌تر هستند و می‌خواهند در بازه زمانی کوتاهی، وزن بیشتری از دست بدهند، به جای رژیم سه روزه آب، از رژیم آب درمانی 7 روزه یا رژیم لاغری 7 روزه استفاده می‌کنند.
در اغلب موارد پزشکان توصیه می‌کنند که رژیم آب را برای بیشتر از سه روز ادامه ندهید. در مدت این هفت روز، تنها ماده غذایی که به بدن شما می‌رسد، آب است.
مرحله قبل از رژیم آب درمانی 7 روزه
شما می‌توانید از یک یا دو روز قبل از شروع رژیم، فستینگ‌های 16 ساعته را دنبال کنید تا بدن با آمادگی بیشتری در این رژیم سنگین شرکت کند. به این معنی که ابتدا رژیم روزه آب را بگیرید و سپس وارد این دوره هفت روزه شوید.
مرحله حین رژیم هفت روزه آب
داشتن خواب و استراحت کافی در این رژیم الزامی بوده و می‌تواند در روند پیروی از رژیم کمک‌کننده باشد. از این رو توصیه می‌کنیم در طول این هفت روز به هیچ عنوان به سراغ ورزش‌های سخت و طاقت‌فرسا نروید.
قبل از شروع رژیم، حتما برای کاهش میزان وعده‌های غذایی خود اقدام کنید و بعد وارد دوره این روزه آب شوید.
مرحله بعد از رژیم آب درمانی هفت روزه
عملکرد شما بعد از این هفت روز اهمیت بسیار بالایی داشته و می‌تواند در نتیجه رژیم هم تا حد زیادی اثرگذار باشد. از این رو باید اصولی پیش بروید. به تدریج و مرحله‌ای برای افزایش حجم غذای خود اقدام کنید.
در حالت اصولی شما باید نیمی از زمان فستینگ را به فرایند بازگشت به رژیم غذایی عادی ادامه دهید. در یک رژیم آب درمانی 7 روزه، باید حدود 4 روز به بدن خود زمان داده و به آرامی به تنظیمات قبلی بازگردید. عدم رعایت این اصول می‌تواند باعث بروز سندرم تغذیه‌شده و مشکلاتی را به همراه داشته باشد.
- در روزهای ابتدایی بهتر است از غذاهای سبک و خاص مانند آب سبزیجات رقیق شده، غذاهای تخمیری و … استفاده کنید.
- سپس وعده‌های کوچک از کربوهیدرات، پروتئین و امگا 3 را میل کنید تا سطح قند خون هم به وضعیت قبلی بازگردد.
رژیم آب درمانی در طب سنتی
در طب سنتی، بیشتر از اینکه کاهش وزن بدن اهمیت داشته باشد، پاک‌سازی و سایر اثرات مثبت این رژیم حائز اهمیت است.
از طرفی باید توجه داشته باشید که در طب سنتی، محدودیت‌هایی برای مصرف آب وجود دارد که شما باید به آنها پایبند باشید تا بتوانید بدون عوارض خاص، از مزایای این رژیم بهره‌مند شوید. از جمله اصول و محدودیت‌های مصرف آب در طب سنتی می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
- در حین غذا خوردن نوشیدن آب ممنوع است
- آب سرد را به هیچ عنوان به صورت ناشتا مصرف نکنید.
- مصرف آب بیش از حد می‌تواند برای بدن ضرر داشته باشد.
- در حین دوش گرفتن، ورزش‌های سنگین، خوردن میوه، غذاهای شور، چرب و ترش، آب ننوشید.
سوالات متداول درباره رژیم آب درمانی
1. آیا رژیم آب برای لاغری شکم مناسب است؟
در این رژیم ذخیره آب و کربوهیدرات بدن شما کم شده که باعث کاهش وزن می‌شود. از این رو چربی‌ها به صورت دست نخورده باقی می‌مانند. با این وجود به دلیل صفر بودن میزان کالری دریافتی، ممکن است لاغری موضعی هم داشته باشید.
2. با رژیم آب درمانی چند کیلو کم می‌کنیم؟
افراد با پیروی از این رژیم حدود 3 تا 4 کیلو وزن کم می‌کنند، اما مقدار دقیق آن می‌تواند بسته به شرایط جسمی و متابولیسم بدن افراد، متفاوت باشد.
3. در رژیم آب چه بخوریم و چه نخوریم؟
این رژیم صرفا محدود به نوشیدن آب است و شما مجاز به خوردن هیچ مواد غذایی دیگری نخواهید بود. صرفا در رژیم های آب جزئی، می‌توانید از مواد غذایی کم‌کالری هم استفاده کنید.
رژیم آب یک نوع رژیم فستینگ است که می‌تواند فواید زیادی برای سلامتی داشته باشد. اما ذکر این نکته ضروری است که بیشتر فواید رژیم آب درمانی در مطالعات حیوانی مشاهده شده‌اند و ممکن است قابل تعمیم به انسان‌ها نباشند.
در بعضی موارد روزه آب برای سلامتی مضر است، به خصوص اگر بیش از 3 روز طول بکشد یا به بیماری‌های زمینه‌ای مثل نقرس و دیابت مبتلا باشید. بنابراین قبل از امتحان کردن آن لازم است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
