خواص سیاه دانه مقوله‌ای است که هم ما ایرانی‌ها آن را قبول داریم، هم ساکنان کشورهای دیگر؛ هم ما انسان‌های امروزی، هم گذشتگان کم‌امکانات‌مان.
سیاه دانه و روغن‌اش تاثیرهای بی‌نظیری روی سلامتی دارند؛ آنقدر که علاوه بر افراد عادی که فوایدش را به عینه دیده‌اند، تحقیقات پژوهشگران هم روی بسیاری از آنها صحه می‌گذارد؛ پزشکان طب سنتی که جای خود.
در ادامه قصد داریم ضمن مرور اثبات‌شده‌ترین خواص سیاه دانه، نحوه مصرف آن برای بهره‌مندی از این خواص و البته عوارض احتمالی آن را مرور کنیم.
سیاه دانه چیست؟
سیاه دانه یا سیادانه (با نام علمی Nigella Sativa که در محاوره صرفا Black Seed نامیده می‌شود)، بومیِ آسیا و مدیترانه است، و گیاه آن هزاران سال است که در مناطقی از خاورمیانه، جنوب شرق آسیا و جنوب اروپا می‌روید.
گیاه سیاهدانه اصلا متوقع نیست، در خاک‌های مختلف رشد می‌کند و گل‌های فوق‌العاده زیبایی با پنج‌پرِ آبی تا آبیِ کمرنگ می‌داهد. دانه‌های سیاهی که ما مصرف می‌کنیم، به تعداد 5-6 تایی در کپسول‌هایی رشد می‌کنند که در واقع میوه این گیاه است.
این دانه‌ها با بسیاری نام‌های دیگر هم شناخته می‌شوند، از جمله سیاوله، سیاه تخمه، سونیچ سیاه، سنوخ سیاه، کمون اسود، شنیز، کمون هندی، نانخه، نانوخیه ،كبودان، غرفج، شنبیذ، شونانا، کالنجی، قالیز و …
ارزش غذایی سیاه دانه چیست؟
این دانه‌ها سرشار از اسیدهای چرب ضروری، ویتامین B، فیبر، کاروتن و آهن هستند. جالب است بدانید که بیشتر خواص سیاه دانه به خاطر وجود این ترکیبات زیست‌فعال در آن است:
- تیموکینون (TQ)
- تیمو هیدروکینون (THQ)
- و تیمول
همچنین، هر صدگرم سیادانه 400 کیلوکالری انرژی، 16.67 گرم پروتئین، 50 گرم کربوهیدرات و 20 میلی‌گرم آهن دارد؛ و چربی کل آن هم 33.33 گرم است.
خواص سیاه دانه چیست؟
فواید سیاه دانه چیز جدیدی نیست. انسان‌ها 2000 سال است که متوجه خواص شگفت‌انگیز آن شده‌اند. در گذشته‌های دور، از سیادانه بیشتر برای درمان سردرد، دندان درد، احتقان بینی، کرم‌های روده، انگل‌ها، چشم صورتی (کنژنکتیویت یا عفونت ملتحمه و آبسه استفاده می‌شده است.
این دانه‌ها فایده‌های متنوعی دارند که در ادامه مهمترین و مطمئن‌ترینِ آنها را آورده‌ایم:
فشار خون بالا را کاهش می‌دهد
یکی از مهمترین خواص سیاه دانه، اثر ضد فشار خونِ آن است که به افراد در مقابله با فشار خون بالا کمک می‌کند. مطالعاتی منتشر شده‌اند که نشان می‌دهد استفاده روزانه از عصاره این دانه به مدت دو ماه، در کاهش فشار خون بیماران مبتلا به فشار خون خفیف کاملا موثر است.
علاوه بر این، سیاهدانه به کاهش سطح لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL یا کلسترول بد) کمک می‌کند، و سلامت کلی قلب را ارتقا می‌دهد.
نحوه مصرف: به افرادی که از فشار خون بالا رنج می‌برند، توصیه می‌شود 100 تا 200 میلی‌گرم از عصاره‌ی این دانه‌ها را دوبار در روز مصرف کنند.
سیادانه دیابت نوع 2 را کنترل می‌کند
جدا از کاهش سطح قند خون ناشتا و مقاومت به انسولین، مصرف منظم این دانه‌ها می‌تواند عملکرد سلول‌های بتا را در پانکراس افزایش دهد و به کنترل دیابت کمک کند.
پژوهشگران خواص سیاه دانه برای کنترل قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 بررسی کردند؛ و متوجه شدند مصرف روزانه ۲ گرم از این دانه‌های بی‌نظیر می‌تواند راهی مفید برای مدیریت سطح قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ باشد.
در این تحقیق، کاهش سطح گلوکز خون ناشتا، مقاومت به انسولین و HbA1C به مدت 12 هفته مشاهده شد.
نحوه مصرف: به یک فنجان چای سیاه، نصف قاشق چایخوری روغن سیادانه اضافه کنید و این معجون را هرروز صبح بنوشید. هنگام مصرف این دانه یا محصولات جانبی آن برای دیابت، سطح قند خون‌تان را کنترل کنید تا از پایین آمدن آن به سطوح خطرناک جلوگیری کنید.
به سلامت کبد کمک می‌کند
فواید سیاه دانه و روغن آن برای کبد هم قابل توجه است. عملکرد صحیح این عضو مهم به دفع سموم از بدن کمک می‌کند. و روغن این دانه سلامت کبد را تقویت می‌کند. طبق تحقیقات انجام‌شده، سیاهدانه علاوه بر محافظت از کبد، برای کلیه و سلامت آن هم مفید است.
نحوه مصرف: برای بهبود عملکرد کبد و جلوگیری از آسیب آن، کافی‌ست این دانه‌ها را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
حافظه را تقویت می‌کند
این دانه‌های شگفت‌انگیز خواص آنتی اکسیدانی دارند، ضد التهاب هستند و از نورون‌ها محافظت می‌کنند. در نتیجه این خواص، این ماده می‌تواند حافظه و سلامت مغز را تقویت کند.
بر اساس یک مطالعه کوچک، افرادی که هرروز دو کپسول 500 میلی‌گرمی پودر سیاه تخمه خالص را مصرف کردند، در مقایسه با افرادی که دارونما مصرف کردند، توانایی شناختی، قدرت حافظه و توجه بهتری را از خود نشان دادند.
نحوه مصرف: برای بهره‌مندی از این خاصیت روزانه دوبار نصف قاشق چایخوری سیادانه آسیاب‌شده میل کنید، یا پس از مشورت با پزشک از مکمل استفاده کنید.
سیاهدانه به درمان آسم کمک می‌کند
طبق مطالعه‌ای که حدودا 10 سال پیش انجام شد، روغن این دانه تاثیر روی راه‌های هواییِ مبتلا به آسم دارد.
روغنِ این دانه حاوی تیموکینون است که به کاهش التهاب در مجاری هوایی، کاهش شدت علائم آسم و تسکین آن کمک می‌کند. این روغن در مهار ترشح بیش از حد مخاط، درمان گلودرد، سینوزیت حاد و لوزه هم موثر است.
نحوه مصرف: دو راه برای استفاده از این فواید سیاه دانه وجود دارد: چندقطره روغن آن را به یک قابلمه آب داغ اضافه کنید، سرتان را با حوله بپوشانید و بخار آن را به مدت 5 دقیقه استنشاق کنید. در صورت نیاز اینکار تکرار کنید. راه ساده‌تر این است که چندقطره روغن را روی دستمالی بریزید و مدام عطر آن را استشمام کنید.
می‌تواند اسهال را برطرف کند
یکی دیگر از خواص سیاه دانه تاثیر آن در درمان مشکلات سیستم گوارش مانند قولنج معده، نفخ، یبوست و به ویژه اسهال است. مطالعه‌ای هم روی موش‌ها انجام شده است که نشان می‌دهد عصاره سیادانه علائم اسهال آلرژیک را کاهش می‌دهد.
نحوه مصرف: اگر به اسهال مبتلا هستید، 1 قاشق چایخوری پودر سیاه تخمه را به یک فنجان ماست ساده اضافه کنید. این ترکیب را دوبار در روز میل کنید تا مشکل برطرف شود.
اگزما را تسکین می‌دهد
اگر از هرکس بپرسید سیاه دانه چه خواصی دارد، حتما به فواید معجزه‌آسای آن برای پوست اشاره می‌شود. خاصیت نرم‌کنندگیِ روغن این دانه‌ها برای درمان اگزما کاربرد زیادی دارد. خواص ضد التهابی این روغن قرمزی، خارش و التهاب اگزما را تسکین می‌دهد.
مطالعه‌های انجام و منتشر شده هم تاثیر استفاده موضعی از روغن سیاهدانه برای اگزما را تایید می‌کند. پژوهشگران در نمونه‌های مطالعاتی‌شان، افزایش کیفیت زندگی و کاهش شدت اگزمای دست را به وضح مشاهده کردند.
نحوه مصرف: برای درمان اگزما با این ماده، روغن آن را روزانه دوبار به طور مستقیم روی ناحیه آسیب‌دیده بمالید تا نشانه‌های بهبود را ببینید.
در شادابی و سلامتی پوست موثر است
استفاده منظم از این دانه‌ها (مخصوصا روغن آنها) با مهار تولید ملانین به بهبود رنگ پوست کمک کند. این موضوع هم از پوست در برابر آسیب‌های ناشی از اشعه‌های مضر خورشید محافظت می‌کند.
علاوه بر اینها، خواص آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و مرطوب کنندگی سیادانه به بازسازی پوست، سلامت و درخشش آن کمک می‌کند. به دلیل میزان بالای ویتامین E، امگا ۹ و امگا ۶ و خواص ضدالتهابی‌اش، این ماده برای کاهش سیاهی زیر چشم هم خوب عمل می‌کند.
نحوه مصرف: برای استفاده از خواص سیاه دانه برای پوست هم می‌توان از روغن آن برای ماساژ پوست استفاده کرد، هم خود دانه را به صورت خوراکی مصرف کرد تا سلامت و شادابی طبیعی پوست بازیابی شود.
جلوی ریزش مو را می‌گیرد
علاوه بر فواید سیاه دانه برای پوست، این ماده برای موی شما هم خواص مطلوبی دارد. برای مثال، استفاده از روغن این دانه می‌تواند به درمان ریزش مو کمک کند. خواص مرطوب کنندگی این روغن از موها در برابر آسیب محافظت می‌کند، سرعت رشد آنها را افزایش می‌دهد و موهای سالم را هم تقویت می‌کند.
در کنار اینها، این روغن از طریق خواص آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی قوی خود به تقویت فولیکول‌های مو و کاهش ریزش هم کمک می‌کند. خاصیت ضد قارچی آن هم از عفونت‌هایی که باعث ریزش مو می‌شوند، جلوگیری می‌کند.
نحوه مصرف: مقدار مساوی روغن سیادانه و روغن زیتون را با هم ترکیب کنید. پس از گرم کردن این ترکیب آن را روی ناحیه‌های کم‌مو اعمال کنید، و اجازه دهید 30 دقیقه بماند. سپس موهایتان را خوب بشویید. اینکار را دوبار در هفته انجام دهید تا خواص سیاه دانه برای مو شگفت‌شده‌تان کند.
خطر سرطان را کاهش می‌دهد
طبق مطالعات منتشر شده، تیموکینونِ موجود در این ماده پتانسیل کاهش التهاب و از بین بردن سلول‌های سرطانی را با حذف رادیکال‌های آزاد دارد. این دانه‌ها در کاهش خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان از جمله سرطان سینه، مغز، دهان، دهانه رحم و روده بزرگ موثر هستند.
سایر فواید سیاه دانه چیست؟
علاوه بر خواص گفته شده در بالا، سیاهدانه دارای فواید بیشتری هم هست، از جمله:
- کاهش علائم تب یونجه: طبق تحقیقات انجام‌شده، مصرف روزانه این دانه‌ها (یا سایر محصولات حاوی روغن آن) به همراه ویتامین E، بتاکاروتن و بیوتین می‌تواند علائم ساسیت را در افراد مبتلا کاهش دهد.
- کاهش حملات صرع: بعضی مطالعات درباره خواص سیاه دانه نشان می‌دهند که مصرف روزانه و خوراکی این دانه‌ها به مدت چندهفته می‌تواند میزان تشنج را در کودکان مبتلا به صرع کاهش دهد.
- تسکین علائم ترک مواد مخدر: مصرف خوراکی عصاره این ماده می‌تواند علائم ترک مواد افیونی را کاهش دهد. مصرف بیشتر از سه بار در روز به مدت دوهفته توصیه نمی‌شود.
- گلودرد و ورم لوزه‌ها: افراد مبتلا به درد گلو و لوزه‌های متورن هم می‌توانند از خواص این دانه‌ها برای کاهش علائم‌شان استفاده کنند.
- تقویت سیستم ایمنی بدن: به لطف این خاصیت، سیاهدانه می‌تواند به درمان آنفولازا و برونشیت هم کمک کند.
- تسکین مفاصل: ماساژ مفاصل با روغ این ماده از معروف‌ترین درمان‌های طبیعی برای تورم و التهاب مفاصل است.
- مبارزه با عفونت: در ادامه لیست بلندبالای فایده‌های این ماده، به توانایی آن در درمان عفونت‌ها و کشتن باکتری‌ها هم اشاره کرد.
آیا سیاه دانه برای لاغری مفید است؟
مصرف این دانه‌ها برای لاغری از دلایل مهمی است که افراد سراغ آن می‌وند. اما آیا این دانه‌ها واقعا تاثیری در کاهش وزن دارند؟
ادعاهایی که درباره خواص سیاه دانه برای لاغری (و روغن آن) وجود دارد، بعضا پایه و اساس علمی دارند. مطالعاتی وجود دارند که متون مربوط به گیاهانی با خواص ضد چاقی را مرور کرده، و متوجه شدند که روغن این دانه‌ها یکی از موثرترین درمان‌های طبیعی برای بسیاری از مشکلات در سراسر دنیاست.
از جمله‌ی این بررسی‌ها، کشف توانایی مکمل سیاهدانه برای کمک به کاهش وزن بدن است. طبق نتایج به دست آمده، مکمل این ماده به کاهش شاخص توده بدنی (BMI) و سایز دور کمر کمک می‌کند. ( محاسبه bmi)
گذشته از کمک سیاه دانه برای لاغری، خبر خوب دیگر این است که در هیچ‌یک از این مطالعات عوارض جانبی جدی‌ای برای مکمل این ماده گزارش نشد.
عوارض خطرناک سیاه دانه
حالا که می‌دانیم سیاه دانه چه خواصی دارد، بد نیست با عوارض احتمالی آن هم آشنا شوید. همین ابتدا باید بگوییم که در صورت مصرف هوشمندانه، هیچ عارضه “خطرناکی” شما را تهدید نخواهد کرد.
توصیه می‌شود که در موارد (خاص زیر)، این دانه‌ها را با احتیاط مصرف کنید:
- هنگام مصرف دارو: همیشه قبل از استفاده از این دانه‌ها یا روغن‌شان با پزشک مشورت کنید تا از تداخلات دارویی (تاکید می‌کنیم، هر دارویی) احتمالی جلوگیری شود.
- زنان باردار یا شیرده: این افراد هم بهتر است پیش از مصرف سیاهدانه و روغن آن با پزشک خود مشورت کنند.
- استفاده موضعی: روغن این ماده در صورت استفاده موضعی می‌تواند باعث ایجاد بثورات آلرژیک در برخی افراد شود. پس همیشه قبل از استفاده آن را روی یک بخش کوچک از پوست‌تان (مثل داخل بازو) تست کنید. همچنین، اجازه ندهید این روغن به بخش‌های حساس مانند چشم‌ها و سوراخ بینی برخورد کند.
برای جلوگیری از عوارض خطرناک سیاه دانه، خوب است این نکات را هنگام مصرف آن نیز در ذهن داشته باشید:
- مصرف این دانه‌ها در رژیم غذایی‌تان را به ۲ تا ۳ قاشق چایخوری در روز محدود کنید.
- برای استفاده موضعی، روغن آن را ابتدا با روغن زیتون یا روغن کنجد رقیق کنید.
- پیش از استفاده از مکمل‌های این ماده حتما با یک پزشک مشورت کنید. مصرف سرخود این مکمل‌ها می‌تواند عوارض خطرناکی مانند لخته شدن خون داشته باشد.
- هرگز روغن سیادانه را نبلعید، چون می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی مانند ناراحتی معده، یبوست و استفراغ شود.
بهره‌مندی از خواص سیاده دانه در یک رژیم مطمئن
با وجود اندازه کوچک‌شان، این دانه‌های با عطر قوی و طعم تلخ و فلفلی‌شان، فواید متعدد و بی‌نظیری برای سلامتی دارند. آنها هم به عنوان یک طعم‌دهنده در آشپزی عالی هستند، هم به درمان و تسکین بیماری‌ها و عارضه‌های گوناگونی کمک می‌کنند.
با وجود تمام خواص سیاه دانه، عوارض احتمالی‌ای هم هستند که باید هنگام گنجاندن این در رژیم لاغری به آنها توجه کنید. در صورت مصرف دارو، بارداری یا شیردهی، همیشه با پزشک مشورت کنید تا بتوانید در چارچوبی امن از فواید این ماده بهره‌مند شوید.
خواص سیاه دانه برای لاغری هم افراد زیادی را به مصرف آن سوق می‌دهد. اما اینکار هم باید با تشخیص متخصص و با توجه به وضعیت فرد انجام شود تا عوارض مصرف بدون برنامه‌ی این دانه‌ها فرد را به مشکل مواجه نکند. برای دریافت رژیم لاغری موثر بدون کمترین عوارض روی ما حساب کنید.
نویسنده: فاطمه استدلال
