دلایل افزایش پرولاکتین و راه‌های درمان آن

افزایش پرولاکتین خارج از دوران بارداری و شیردهی می‌تواند نشان‌دهنده‌ اختلال غدد درون‌ریز یا یک مشکل سلامت دیگر باشد. علائم این عارضه شامل قاعدگی‌ نامنظم و کاهش میل جنسی است. ارتباط پرولاکتین بالا و چاقی هم در بعضی مطالعات مشاهده شده است.

پرولاکتین هورمونی است که توسط غده‌ هیپوفیز ترشح می‌شود و در دوران شیردهی به تولید شیر کمک می‌کند. این هورمون در تنظیم چرخه‌ قاعدگی و تولید اسپرم هم نقش دارد. در این مقاله از مجله سلامتی چنگال قرار است علائم و دلایل پرولاکتین بالا و راه‌های درمان آن را بررسی کنیم.

هایپرپرولاکتینمی چیست؟

به گفته وب‌سایت «verywellhealth»، هایپرپرولاکتینمی زمانی رخ می‌دهد که سطح هورمون پرولاکتین در خون بیشتر‌‌ از محدوده نرمال باشد.

این عارضه معمولا خطر جانی ندارد و قابل درمان است، اما می‌تواند به ناباروری و مشکلات دیگری منجر شود و روی کیفیت زندگی تاثیر بگذارد.

علائم پرولاکتین بالا

بعضی از افراد مبتلا به هایپرپرولاکتینمی ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند یا علائم بسیار خفیفی را تجربه کنند. اما این عارضه به طور کلی می‌تواند زنان و مردان را به روش‌های مختلف تحت تاثیر قرار دهد و حتی باعث تغییر خلق‌وخو شود.

1. علائم پرولاکتین بالا در زنان

هایپرپرولاکتینمی کمتر از 1 درصد جمعیت عمومی را درگیر کرده است و معمولا در زنان دیده می‌شود. علائم این عارضه در زنان شامل موارد زیر است:

• قاعدگی‌ نامنظم
• قطع قاعدگی
• کاهش میل جنسی
• گالاکتوره (ترشح شیر از سینه در زمانی غیر از بارداری و شیردهی)
• ناباروری (به علت عدم تخمک‌گذاری)
• خشکی واژن
• درد سینه‌ها و حساسیت آن‌ها لمس

2. علائم پرولاکتین بالا در مردان

مردان معمولا علائم خفیف‌تری را تجربه می‌کنند و به همین دلیل تشخیص هایپرپرولاکتینمی در آن‌ها سخت‌تر است. این علائم عبارتند از:

• کاهش میل جنسی
• اختلال نعوظ
• ناباروری (به دلیل کاهش تولید اسپرم)
• ژنیکوماستی (بزرگ شدن غیرطبیعی سینه‌ها)
• گالاکتوره (در موارد نادر)

3. علائم خلقی ناشی از پرولاکتین بالا

پیش از اینکه ارتباط پرولاکتین بالا و چاقی را توضیح دهیم، باید به بررسی تاثیر این عارضه روی خلق‌وخو بپردازیم. از شایع‌ترین علائم خلقی مرتبط با پرولاکتین بالا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اضطراب
• افسردگی
• تحریک‌پذیری و پرخاشگری
• اختلال جسمانی‌سازی (بروز علائم جسمی ناشی از فشار روانی مانند سردرد، درد قفسه سینه، کمردرد، حالت تهوع و خستگی)
• روان‌پریشی (از دست دادن ارتباط با واقعیت)

ارتباط پرولاکتین بالا و چاقی

پرولاکتین بالا ممکن است بر متابولیسم بدن تاثیر داشته باشد. بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که افزایش این هورمون با تغییر حساسیت به انسولین مرتبط است و در نهایت به چاقی هورمونی منجر می‌شود.

با این حال، باید توجه داشت که پرولاکتین بالا تنها دلیل چاقی نیست و عوامل دیگری مانند ژنتیک، سبک زندگی، بیماری‌های زمینه‌ای و داروها هم می‌توانند در بروز این عارضه نقش داشته باشند.

علل پرولاکتین بالا

ترشح هورمون پرولاکتین توسط غده‌ هیپوفیز تحت تاثیر 2 هورمون اصلی قرار دارد:

• دوپامین: هورمونی که تولید پرولاکتین را کاهش می‌دهد.
• هورمون آزادکننده‌ تیروتروپین (TRH): هورمونی که توسط هیپوتالاموس تولید می‌شود و ترشح پرولاکتین را تحریک می‌کند.

سطح پرولاکتین معمولا در اثر شرایطی که باعث کاهش دوپامین یا افزایش TRH می‌شوند، بالا می‌رود. این وضعیت می‌تواند ناشی از بیماری‌هایی باشد که به‌ طور مستقیم یا غیرمستقیم بر عملکرد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال  (محور HPA) تاثیر می‌گذارند.

آدنوم یا تومور خوش‌خیم هیپوفیز که به آن پرولاکتینوما می‌گویند، شایع‌ترین علت هایپرپرولاکتینمی است. این تومور معمولا به دلایل ناشناخته ایجاد می‌شود، اما بعضی از انواع آن ممکن است منشاء ارثی داشته باشند.

سایر علل پرولاکتین بالا عبارتند از:

• تومورهای خوش‌خیم مغزی مانند کرانیوفارنژیوما
• آسیب‌دیدگی ناشی از جراحی یا پرتودرمانی غده هیپوفیز، غدد فوق کلیوی یا هیپوتالاموس
• کم‌کاری غده تیروئید که با افزایش هورمون محرک تیروئید (TSH) همراه است
• سندرم کوشینگ که از افزایش غیرطبیعی کورتیزول (هورمون استرس) ناشی می‌شود
• بیماری‌های سیستمیک مانند بیماری مزمن کلیه و بیماری کبدی که سیستم غدد درون‌ریز را تحت تاثیر قرار می‌دهند
• داروهای افزایش‌دهنده ترشح پرولاکتین مثل بعضی از داروهای ضدافسردگی و ضدروان‌پریشی، اپیوئیدها، استروژن و داروهای کاهش‌دهنده فشار خون
• آکرومگالی که در آن غده هیپوفیز بیش‌ازحد هورمون رشد تولید می‌کند و تعادل سایر هورمون‌ها را برهم می‌زند
• هیپوفیزیت لنفوسیتی که یک بیماری خودایمنی است و باعث التهاب غده هیپوفیز می‌شود
• کیست راتکه که بین بخش‌های مختلف هیپوفیز ایجاد می‌شود
• سرطان از جمله دیس‌ژرمینوما (یک نوع سرطان تخمدان) یا متاستازهای مغزی (سرطان‌هایی که به مغز گسترش یافته‌اند)

تشخیص پرولاکتین بالا

تا این بخش از مقاله در مورد علائم و دلایل افزایش پرولاکتین صحبت کرده و ارتباط پرولاکتین بالا و چاقی را بررسی کردیم. اکنون باید راه‌های تشخیص این عارضه را توضیح دهیم.

برای اندازه‌گیری سطح پرولاکتین از آزمایش خون استفاده می‌شود که باید در حالت ناشتا انجام شود. چنانچه نتیجه این تست نشان‌دنده افزایش هورمون باشد، پزشک احتمالا ام‌آرآی (MRI) را برای بررسی غده هیپوفیز توصیه می‌کند.

درمان پرولاکتین بالا

اگر سطح پرولاکتین بالا باشد اما هیچ علامتی نداشته باشید، ممکن است درمان خاصی توصیه نشود. در سایر موارد،‌ پزشک تلاش می‌کند با درمان علل زمینه‌ای هایپرپرولاکتینمی سطح هورمون را به محدوده طبیعی برگرداند.

برای مثال، هایپرپرولاکتینمی ناشی از دارو با کاهش دوز دارو یا جایگزینی آن با یک محصول دیگر درمان می‌شود. همچنین اگر پرولاکتین بالا به دلیل کم‌کاری تیروئید ایجاد شده باشد،‌ مصرف لووتیروکسین به رفع آن کمک می‌کند.

سایر گزینه‌های توصیه‌ شده برای درمان پرولاکتین بالا شامل موارد زیر هستند:

• آگونیست‌های دوپامین مانند کابرگولین و بروموکریپتین: این داروها با افزایش حساسیت مغز به دوپامین باعث کاهش ترشح پرولاکتین می‌شوند. دوز مصرفی معمولا به ‌تدریج افزایش می‌یابد تا سطح پرولاکتین به حد طبیعی برسد.
• هورمون‌درمانی: در مواردی که پرولاکتین بالا باعث هیپوگنادیسم (کاهش هورمون‌های جنسی) شده باشد، ممکن است استروژن یا تستوسترون تجویز شود.
• جراحی: در صورت وجود آدنوم هیپوفیز یا سایر تومورها ممکن است به جراحی نیاز باشد.
• پرتودرمانی: در مواردی که پرولاکتینوما به دارو یا جراحی پاسخ نمی‌دهد، ممکن است از پرتودرمانی استفاده شود. البته این روش به ‌ندرت مورد نیاز است.

پس از درمان موفق هایپرپرولاکتینمی ممکن است پزشک انجام آزمایش خون دوره‌ای را برای اطمینان از حفظ سطح هورمون در محدوده طبیعی توصیه کند.

اگر تومور علت بروز این مشکل باشد، لازم است با انجام MRI از عدم بازگشت تومور یا بزرگ شدن آن اطمینان حاصل کنید.

راهکارهای طبیعی برای کاهش پرولاکتین

بسته به علت، گاهی‌اوقات روش‌های طبیعی می‌توانند به درمان هایپرپرولاکتینمی و کنترل ارتباط پرولاکتین بالا و چاقی کمک کنند. در ادامه به تعدادی از این راهکارها اشاره می‌کنیم.

1. مدیریت استرس

آرام بودن به بدن کمک می‌کند پرولاکتین کمتری تولید کند. اگر تحت فشار و استرس زیادی باشید، سطح کورتیزول در بدن افزایش می‌یابد که این موضوع می‌تواند به بالا رفتن پرولاکتین منجر شود.

اقدامات زیر برای کاهش استرس مفیدند:

• خواب کافی در طول شب
• خوردن وعده‌های غذایی سالم و منظم
• مدیتیشن
• ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی یا یوگا
• وقت گذراندن در طبیعت یا انجام سایر فعالیت‌های آرام‌بخش

اگر شغل‌تان پراسترس است، یادتان نرود به طور منظم استراحت‌های کوتاه داشته باشید. این کار می‌تواند به کاهش استرس و در نتیجه تنظیم سطح پرولاکتین کمک کند.

2. تقویت عملکرد تیروئید

اگر نگران ارتباط پرولاکتین بالا و چاقی هستید، باید حفظ عملکرد غده تیروئید و حذف غذاهای نامناسب برای تیروئید کم کار را در اولویت قرار دهید. چرا که کم‌کاری تیروئید می‌تواند سطح این هورمون را افزایش دهد.

برای تقویت غده تیروئید باید:

• مطمئن شوید ید کافی در رژیم غذایی خود دریافت می‌کنید. نمک‌ یددار و غذاهای دریایی از منابع خوب این ماده معدنی مهم هستند.
• غذاهای حاوی سلنیوم را در رژیم غذایی خود بگنجانید. از منابع خوب این ماده معدنی می‌توان به غذاهای دریایی، بوقلمون، مرغ، تخم‌مرغ و برنج قهوه‌ای اشاره کرد.
• از مصرف غذاهای حاوی زینک (روی) غافل نشوید. چرا که این ماده معدنی به تولید هورمون‌های تیروئید کمک می‌کند. شما می‌توانید زینک را در انواع غذاها از جمله گوشت گاو، حبوبات و جو دوسر بیابید.

3. مصرف گیاه ویتکس

قرن‌ها است که مردم از ویتکس یا پنج انگشت برای حفظ تعادل هورمون‌ها استفاده می‌کنند. این گیاه می‌تواند با تاثیر بر غده هیپوفیز به تنظیم ترشح پرولاکتین کمک کند.

ویتکس به گیرنده‌های دوپامین متصل می‌شود و از این طریق سطح پرولاکتین را کاهش می‌دهد.

4. خواب کافی

کم‌خوابی باعث افزایش کورتیزول می‌شود و احتمال برهم خوردن تعادل هورمون‌ها را بیشتر می‌کند. از این‌رو توصیه می‌شود هر شب هفت تا 9 ساعت بخوابید.

داشتن برنامه منظم برای خواب و بیداری، استفاده نکردن از موبایل، لپ‌تاپ و تلویزیون حداقل 30 دقیقه قبل از رفتن به رختخواب و پرهیز از مصرف کافئین در ساعات پایانی روز به داشتن خواب کافی و باکیفیت کمک می‌کند.

5. پرهیز از مصرف الکل

نوشیدن الکل ممکن است به دلیل تغییری که در تولید دوپامین ایجاد می‌کند، سطح پرولاکتین را در بدن افزایش دهد.

اگرچه مصرف الکل حتی به افراد سالم هم توصیه نمی‌شود، اما اگر سطح پرولاکتین شما بالا باشد، ترک آن اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

6. مصرف غذاهای غنی از زینک

بعضی از مطالعات انجام‌شده روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که کمبود زینک با افزایش پرولاکتین مرتبط است. در یک مطالعه روی مردان مسن هم مشاهده شد که مصرف مکمل زینک باعث کاهش پرولاکتین می‌شود.

7. مصرف ویتامین B6

ویتامین B6 نقش مهمی در حفظ تعادل هورمون‌ها و تولید دوپامین ایفا می‌کند. این ویتامین‌ها هم به شکل مکمل در دسترس است و هم در بسیاری از غذاها مثل ماهی سالمون، گوشت گاو، شیر، موز، هویج و سیب‌زمینی شیرین یافت می‌شود.

8. کنترل قند خون

تنظیم قند خون هم راهکار دیگری است که برای کنترل ارتباط پرولاکتین بالا و چاقی و پیشگیری از عوارض هایپرپرولاکتینمی توصیه می‌شود.

در صورت ابتلا به هایپرپرولاکتینمی از مصرف تنقلات و نوشیدنی‌های شیرین بپرهیزید و به اندازه کافی فیبر و پروتئین بخورید. این کار باعث تثبیت سطح قند خون می‌شود و در نتیجه پرولاکتین را کاهش می‌دهد.

بهترین غذاها برای تنظیم قند خون عبارتند از:

• کلم بروکلی
• بامیه
• حبوبات مثل عدس و لوبیا
• غذاهای دریایی
• انواع توت

9. پرهیز از کم‌خوری

در یک مطالعه روی زنان مشاهده شد که دریافت انرژی کم با افزایش سطح پرولاکتین مرتبط است. این یافته نشان داد که پرهیز از کم‌خوری یکی از بهترین روش‌‌ها برای کاهش پرولاکتین است. کم‌خوری به دلیل نوسان قند خون ممکن است به بدن استرس وارد کند.

---

افزایش پرولاکتین به دلایل مختلف رخ می‌دهد و به قاعدگی‌ نامنظم، کاهش میل جنسی، اختلالات جنسی، اضطراب، افسردگی، روان‌پریشی و افزایش وزن منجر می‌شود.

داشتن رژیم غذایی سالم بر ارتباط پرولاکتین بالا و چاقی تاثیر می‌گذارد و سایر عوارض هایپرپرولاکتینمی را به حداقل می‌رساند. برای دریافت یک برنامه غذایی مناسب از متخصص تغذیه کمک بگیرید یا از برنامه چنگال استفاده کنید.