هر آنچه باید درباره مقاومت به انسولین بدانید

مقاومت به انسولین یک وضعیت پیچیده است که در آن بدن به‌ درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهد. انسولین هورمونی است که توسط پانکراس (لوزالمعده) تولید می‌شود و به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند.

در این مقاله به زبان ساده توضیح می‌دهیم که مقاومت به انسولین چیست، چرا اتفاق می‌افتد و چگونه می‌توان با آن مبارزه کرد. اگر به دنبال راهی برای محافظت از سلامت طولانی‌مدت خود هستید، ادامه مطلب را از دست ندهید.

مقاومت به انسولین چیست؟

به نقل از «my.clevelandclinic»، مقاومت به انسولین که به آن کاهش حساسیت به انسولین هم می‌گویند، زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های عضلات، چربی و کبد به انسولین به‌ درستی پاسخ نمی‌دهند.

انسولین برای زندگی و تنظیم سطح قند خون ضروری است. این هورمون کمک می‌کند گلوکز (قند) از خون به سلول‌ها منتقل شود تا بدن از آن به عنوان منبع انرژی استفاده کند.

سلول‌های بدن به دلایل مختلف ممکن است به شکل نامناسبی به انسولین پاسخ دهند. این موضوع به این معنی است که سلول‌ها نمی‌توانند به طور موثر از گلوکز برای تولید انرژی یا ذخیره‌سازی استفاده کنند.

این اتفاق باعث می‌شود گلوکز در خون انباشته ‌شود. پانکراس برای جبران افزایش سطح گلوکز خون، انسولین بیشتری تولید می‌کند که به این وضعیت هایپرانسولینمی (افزایش بیش‌ازحد انسولین) می‌گویند.

عوارض این پدیده چیست؟

تا زمانی که پانکراس بتواند به ‌اندازه کافی انسولین تولید کند و سطح قند خون را در محدوده سالم نگه دارد، مشکل جدی ایجاد نمی‌شود.

اما اگر سلول‌ها بیش‌ازحد مقاوم شوند و دیگر به انسولین پاسخ ندهند، سطح قند خون افزایش می‌یابد و هیپرگلیسمی رخ می‌دهد. با گذشت زمان، هیپرگلیسمی یا قند خون بالا می‌تواند به پیش‌دیابت و دیابت نوع 2 منجر شود. برای آشنایی با نحوه درمان دیابت پیشنهاد می‌کنیم مقاله مربوط به برنامه غذایی دیابتی ها را بخوانید.

علائم مقاومت به انسولین

اگر دچار مقاومت به انسولین باشید اما پانکراس شما بتواند سطح قند خون را با افزایش تولید انسولین در محدوده طبیعی نگه دارد، ممکن است هیچ علائمی نداشته باشید.

با این حال، به تدریج سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس فرسوده می‌شوند و وضعیت کنترل قند خون بدتر می‌شود. در نهایت، پانکراس توانایی خود را برای تولید انسولین کافی به منظور جبران مقاومت بدن از دست می‌دهد و سطح قند خون افزایش می‌یابد.

افرادی که به طور مداوم سطح قند خون آن‌ها بالا است، ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:

• کاهش وزن ناخواسته
• خستگی شدید
• تشنگی زیاد
• تکرر ادرار
• افزایش گرسنگی
• تاری دید
• عفونت‌های قارچی

بسیاری از افراد مبتلا به پیش‌دیابت، سال‌ها هیچ علامتی ندارند. پیش‌دیابت معمولا پنهان می‌ماند تا زمانی که به دیابت نوع 2 تبدیل شود. البته بعضی از افراد مبتلا به این مشکل ممکن است با علائم زیر مواجه شوند:

• تیرگی پوست در زیر بغل، پشت و کناره‌های گردن که به آن آکانتوز نیگریکانس گفته می‌شود
• اسکین تگ (منگوله پوستی)
• تغییرات چشم که می‌تواند به رتینوپاتی دیابتی منجر شود

علت مقاومت به انسولین

محققان هنوز به طور کامل نحوه بروز مقاومت به انسولین را کشف نکرده‌اند. آن‌ها چند ژن مختلف را شناسایی کرده‌اند که می‌توانند احتمال ابتلا به این مشکل را بیشتر یا کمتر کنند.

علاوه بر این، متوجه شده‌اند که افزایش وزن می‌تواند مقاومت به انسولین را بدتر کند، در حالی که کاهش وزن به بهبود آن کمک می‌کند.

عواملی که احتمال دارد در کاهش حساسیت به انسولین نقش داشته باشند عبارتند از:

1. علل اکتسابی مقاومت به انسولین

علل اکتسابی به دلایلی گفته می‌شود که از بدو تولد وجود ندارند و در طول زندگی ایجاد می‌شوند. این علل شامل موارد زیر هستند:

• چربی اضافی بدن: محققان معتقدند چاقی یکی از دلایل اصلی مقاومت به انسولین است. چربی اضافی شکم و چربی احشایی (چربی اطراف اندام‌های داخلی) خطر ابتلا به این مشکل را افزایش می‌دهند.
• کم‌تحرکی: فعالیت بدنی و ورزش، بدن را نسبت به انسولین حساس‌تر می‌کند. ورزش همچنین به ساخت عضلات کمک می‌کند و عضلات گلوکز خون را جذب می‌کنند.
• رژیم غذایی نامناسب: رژیم غذایی سرشار از غذاهای فرآوری‌شده، کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده و چربی‌های اشباع با کاهش حساسیت به انسولین مرتبط است.
• بعضی از داروها: استروئیدها، داروهای کاهنده فشار خون، داروهای HIV و... می‌توانند باعث مقاومت به انسولین شوند.

2. اختلالات هورمونی

مشکلات مربوط به بعضی هورمون‌ها بر نحوه استفاده بدن از انسولین تاثیر می‌گذارند. اختلالات هورمونی که ممکن است باعث مقاومت به انسولین شوند عبارتند از:

• سندرم کوشینگ: این بیماری نادر زمانی رخ می‌دهد که بدن بیش‌ازحد کورتیزول تولید می‌کند. کورتیزول اضافی اثر انسولین را خنثی می‌کند و مقاومت بدن را نسبت به آن افزایش می‌دهد.
• آکرومگالی: یک بیماری نادر اما جدی است که در آن بدن مقدار زیادی هورمون رشد (GH) تولید می‌کند. افزایش هورمون رشد می‌تواند حساسیت به انسولین را تحت تاثیر قرار دهد.
• کم‌کاری تیروئید: در این حالت، تیروئید به ‌اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند. این امر باعث کاهش متابولیسم می‌شود و بدن را نسبت به انسولین مقاوم می‌کند.

3. بیماری‌های ژنتیکی

بعضی از اختلالات ژنتیکی ارثی، یعنی بیماری‌هایی که از بدو تولد وجود دارند، می‌توانند به دلایل مختلف باعث مقاومت به انسولین شوند. این بیماری‌های نادر شامل سندرم مقاومت به انسولین نوع A و سندرم دونوهو هستند. سایر بیماری‌های ارثی که می‌توانند روی پاسخ بدن به انسولین تاثیر بگذارند عبارتند از:

• دیستروفی میوتونیک: یک نوع دیستروفی عضلانی است که عضلات، چشم‌ها و سیستم غدد درون‌ریز را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• سندرم آلستروم: این بیماری به چاقی، دیابت نوع 2، کاهش بینایی و شنوایی، کاردیومیوپاتی اتساع‌یافته (بزرگ شدن بطن قلب) و کوتاهی قد منجر می‌شود.
• سندرم ورنر: این بیماری باعث پیری زودرس (پروگریا) می‌شود و بخش‌های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• لیپودیستروفی ارثی: اختلالی است که روی توانایی بدن برای استفاده از چربی یا ذخیره کردن آن تاثیر می‌گذارد.

مقاومت به انسولین چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص مقاومت به انسولین دشوار است. چون آزمایش‌ مشخصی برای شناسایی آن وجود ندارد. تا زمانی که پانکراس بتواند به اندازه کافی انسولین تولید کند، شما هیچ علامتی نخواهید داشت.

پزشک برای ارزیابی مقاومت به انسولین چند عامل مختلف را در نظر می‌گیرد، از جمله:

• سابقه پزشکی
• سابقه خانوادگی
• معاینه بدنی
• علائم و نشانه‌ها

علاوه بر این، ممکن است آزمایش‌های زیر را برای تشخیص آن توصیه کند:

• آزمایش قند خون: این آزمایش برای بررسی پیش‌دیابت، دیابت نوع 2 یا دیابت بارداری استفاده می‌شود.
• آزمایش A1c یا هموگلوبین گلیکوزیله: این آزمایش میانگین سطح قند خون شما را طی 2 تا سه ماه گذشته نشان می‌دهد.
• پنل چربی: شامل مجموعه‌ای از چند آزمایش مختلف است که سطح چربی‌های خون مانند کلسترول و تری‌گلیسرید را اندازه‌گیری می‌کند.

درمان مقاومت به انسولین

هدف از درمان این است که سطح قند خون کاهش یابد و خطر ابتلا به دیابت نوع 2 به حداقل برسد. راهکارهایی که در این راستا توصیه می‌شوند شامل موارد زیر هستند:

1. دارودرمانی

هیچ دارویی وجود ندارد که بتواند مقاومت به انسولین را به‌ طور کامل درمان کند. با این حال، پزشک ممکن است برای درمان مشکلات مرتبط با آن از جمله فشار خون بالا یا افزایش کلسترول بد (LDL) از دارو استفاده کند.

اگر در معرض خطر ابتلا به دیابت قرار داشته باشید، احتمال دارد دارویی به نام متفورمین (گلوکوفاژ)‌ برای شما تجویز شود. این دارو معمولا به افراد مبتلا به دیابت داده می‌شود تا به کنترل قند خون آن‌ها کمک کند.

2. اصلاح سبک زندگی

تغییر سبک زندگی می‌تواند به بهبود مقاومت به انسولین کمک کند. این تغییرات عبارتند از:

• افزایش فعالیت بدنی: فعالیت بدنی توانایی بدن را برای استفاده از انسولین افزایش می‌دهد. حداقل پنج روز در هفته و هر بار حداقل 30 دقیقه فعالیت با شدت متوسط (مانند پیاده‌روی سریع) داشته باشید. برنامه ورزشی خود را آهسته شروع کنید و آن را به تدریج افزایش دهید.
• حفظ وزن در محدوده سالم: اگر فقط 5 تا 7 درصد وزن بدن خود را از دست بدهید، می‌توانید خطر ابتلا به دیابت را به‌ طور قابل‌توجهی کاهش دهید. اگر نمی‌دانید چگونه وزن کم کنید، از متخصص تغذیه کمک بگیرید یا از برنامه چنگال استفاده کنید.
• کنترل استرس: استرس می‌تواند باعث افزایش قند خون شود. مدیتیشن، یوگا و گوش دادن به موسیقی برای کنترل استرس مفید است. با این حال، اگر نگرانی زیاد دارید، بهتر است با متخصص سلامت روان مشورت کنید.
• خواب کافی: اگر کمتر از هفت ساعت بخوابید، در معرض خطر ابتلا به مقاومت به انسولین قرار می‌گیرید. برای داشتن خواب بهتر، بعد از ساعت سه بعدازظهر چرت نزنید و از مصرف وعده‌های غذایی سنگین قبل از خواب بپرهیزید.
• ترک سیگار: مصرف دخانیات می‌تواند حساسیت بدن به انسولین را کاهش دهد.

3. مقاومت به انسولین و رژیم غذایی

هیچ رژیم غذایی خاصی برای درمان مقاومت به انسولین وجود ندارد. با این حال، مصرف غذاهای سرشار از کربوهیدرات باعث بدتر شدن این وضعیت می‌شود. علاوه بر این، استفاده از غذاهای فرآوری‌شده یا پرچرب هم می‌تواند مضر باشد.

به طور کلی، برای بهبود حساسیت به انسولین توصیه می‌شود موارد زیر را در برنامه غذایی خود بگنجانید:

• غذاهای سرشار از فیبر: این غذاها می‌توانند شما را برای مدت طولانی سیر نگه ‌دارند و سطح قند خون را در محدوده مناسب حفظ کنند.
• غذاهایی که شاخص گلیسمی پایینی دارند: شاخص گلیسمی (GI) سرعت افزایش قند خون را بعد از مصرف غذا نشان می‌دهد.

مواد غذایی با GI بالا معمولا سرشار از کربوهیدرات و قند هستند، اما فیبر کمی دارند. در نتیجه، قند خون و انسولین را به سرعت افزایش می‌دهند. این نوع غذاها که باید مصرف آن‌ها را محدود کنید عبارتند از:

• نان سفید
• سیب‌زمینی
• کیک، دونات و سایر شیرینی‌جات
• نوشیدنی‌های شیرین مانند نوشابه و آبمیوه‌

مواد غذایی با GI پایین روی قند خون تاثیر کمتری دارند و به همین دلیل برای بهبود حساسیت به انسولین گزینه مناسبی هستند. از این نوع غذاها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیشتر میوه‌های تازه یا منجمد
• سبزیجات برگ‌سبز
• حبوبات مانند لوبیا و عدس
• محصولات لبنی کم‌چرب
• غلات کامل مانند کینوا و برنج قهوه‌ای

شاخص گلیسمی غذاهای زیر در حد متوسط است. شما می‌توانید از آن‌ها به مقدار کم یا گاهی‌اوقات استفاده کنید:

• نان سبوس‌دار
• موز
• گیلاس
• ذرت
• غلات صبحانه حاوی جو دوسر

برنامه‌های غذایی مناسب برای مقاومت به انسولین

در بعضی موارد ممکن است تیم پزشکی به شما توصیه کند برنامه‌های غذایی زیر را برای بهبود حساسیت به انسولین امتحان کنید:

رژیم غذایی دش (DASH)

رژیم دش که اساسا برای کنترل فشار خون طراحی شده است، می‌تواند به کاهش مقاومت به انسولین هم کمک کند. این رژیم غذایی همچنین ممکن است برای لاغری و افزایش کلسترول خوب (HDL) هم مفید باشد.

 رژیم دش روی مصرف مواد غذایی زیر تاکید دارد:

• غلات کامل
• لبنیات بدون چربی یا کم‌چرب
• میوه‌
• سبزی
• مرغ
• ماهی
• آجیل

علاوه بر این، از شما می‌خواهد مصرف مواد غذایی زیر را به حداقل برسانید:

• گوشت‌های پرچرب
• محصولات لبنی پرچرب
• روغن‌های گرمسیری (مانند روغن نارگیل و روغن پالم)
• شیرینی‌جات
• نوشیدنی‌های شیرین‌شده با شکر

رژیم مدیترانه‌ای

رژیم مدیترانه‌ ای بیشتر یک سبک زندگی است تا یک برنامه غذایی. تحقیقات نشان داده است که این رژیم غذایی حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشد و  خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش می‌دهد.

رژیم مدیترانه‌ای بیشتر روی غذاهای تازه و فصلی تمرکز دارد و مصرف غذاهای فرآوری‌شده یا فست ‌فود را محدود می‌کند. اگر این رژیم غذایی را انتخاب کنید، باید:

• هر روز میوه، سبزی، حبوبات و غلات کامل بخورید.
• از روغن زیتون فرابکر استفاده کنید.
• 2 بار در هفته ماهی و غذای دریایی مصرف کنید.
• گاهی‌اوقات تخم‌مرغ و مرغ بخورید.
• به‌ ندرت از شیرینی، غذاهای فرآوری‌شده یا گوشت قرمز استفاده کنید.
• آب زیادی بنوشید.

4. مقاومت به انسولین و مکمل‌های غذایی

در مورد تاثیر مکمل‌های غذایی روی کنترل قند خون باید تحقیقات بیشتری انجام شود. با این حال، محصولات زیر احتمالا می‌توانند کمک‌کننده باشند:

• دارچین کاسیا
• جینسینگ
• منیزیم

قبل از امتحان کردن هر نوع مکملی حتما با پزشک یا متخصص تغذیه صحبت کنید. چون بعضی از محصولات ممکن است برای وضعیت سلامتی شما مضر باشند یا با داروهای مصرفی‌تان تداخل داشته باشند.

راه‌های پیشگیری از مقاومت به انسولین

عوامل زیر احتمال ابتلا به مقاومت به انسولین یا پیش‌دیابت را افزایش می‌دهند:

• اضافه ‌وزن یا چاقی، به‌ویژه چربی اضافی در ناحیه شکم
• سن بالای 45 سال
• داشتن یک خویشاوند درجه یک مبتلا به دیابت (پدر، مادر، خواهر یا برادر)
• سبک زندگی کم‌تحرک
• ابتلا به بعضی از بیماری‌ها مثل پرفشاری خون و کلسترول بالا
• سابقه ابتلا به دیابت بارداری
• سابقه بیماری قلبی یا سکته مغزی
• ابتلا به اختلال خواب از جمله آپنه خواب
• سیگار کشیدن

بعضی از عوامل خطر مثل سابقه خانوادگی یا سن قابل تغییر نیستند. با این حال، شما می‌توانید با ورزش منظم، حفظ وزن در محدوده مناسب و اصلاح سایر عوامل خطر مرتبط با سبک زندگی احتمال ابتلا به مقاومت به انسولین را کاهش دهید.

---

مقاومت به انسولین یک وضعیت پیچیده است که می‌تواند به روش‌های مختلف بر سلامت شما تاثیر بگذارد؛ اما معمولا تا زمانی که به پیش‌دیابت یا دیابت نوع 2 تبدیل نشود، هیچ علامتی ندارد.

بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که سعی کنید با اصلاح سبک زندگی خود احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش دهید یا به درمان آن کمک کنید.