رژیم کتوژنیک برای دیابتی‌ها: مزایا، خطرات و بایدها و نبایدها

رژیم کتوژنیک، که در ابتدا برای کنترل صرع طراحی شد، می‌تواند به مدیریت قند خون در افراد دیابتی کمک کند. این رژیم با کاهش شدید کربوهیدرات‌ها و افزایش مصرف چربی، بدن را وارد حالت کتوز می‌کند. در این حالت، بدن به جای کربوهیدرات، از چربی به عنوان منبع اصلی انرژی استفاده می‌کند که به کنترل بهتر سطح قند خون می‌انجامد.

در رژیم کتو، حدود 70 درصد کالری از چربی، 20 درصد از پروتئین و 10 درصد از کربوهیدرات‌ها تأمین می‌شود. غذاهای مجاز در این رژیم شامل سبزیجات غیرنشاسته‌ای، تخم‌مرغ، انواع گوشت و ماهی، لبنیات بدون قند و چربی‌های سالم مانند آووکادو و روغن زیتون هستند. همچنین، مصرف توت‌ها به مقدار محدود مجاز است. این مقاله به بررسی مزایا و معایب این رژیم برای افراد دیابتی می‌پردازد و رژیم‌های جایگزین را نیز معرفی می‌کند.

ارتباط رژیم کتوژنیک و دیابت

تنظیم رژیم کتوژنیک برای دیابتی‌ها باعث محدودیت شدید دریافت کربوهیدرات‌ می‌شود و بدن را مجبور می‌سازد چربی‌ها را برای تامین انرژی تجزیه کند. این فرآیند به تولید کتون‌ منجر شده و کتون به عنوان منبع سوخت مصرف می‌شود.

مواد غذایی حاوی کربوهیدرات مانند نان، برنج، پاستا و میوه منبع اصلی سوخت برای بسیاری از فرآیندهای بدن هستند. کربوهیدرات موجود در این مواد غذایی پس از هضم وارد جریان خون می‌شود و به کمک انسولین به سلول‌ها می‌رود تا سوخت مورد نیاز آن‌ها را تامین کند. اما در افراد مبتلا به دیابت یا انسولین به اندازه کافی وجود ندارد یا به درستی عمل نمی‌کند. این امر باعث اختلال در توانایی بدن برای استفاده موثر از کربوهیدرات‌ می‌شود و در نتیجه سطح قند خون را بالا می‌برد.

از آنجایی که رژیم غذایی در مدیریت دیابت نقش حیاتی دارد، به تازگی بعضی از افراد مبتلا به این بیماری با اهداف زیر شروع به پیروی از رژیم 7 روزه کتوژنیک یا سایر انواع رژیم‌های کم‌کربوهیدرات کرده‌اند:

• بهبود مدیریت قند خون
• متوقف کردن یا کاهش مصرف داروهای دیابت
• کاهش وزن

آیا رژیم کتوژنیک برای دیابتی‌ها مفید است؟

رژیم کتو ممکن است برای بعضی از افراد مبتلا به دیابت به‌خصوص دیابت نوع 2 مفید باشد. چون به بدن این امکان را می‌دهد که سطح قند خون را در محدوده سالم حفظ کند. علاوه بر این، به کاهش نوسانات زیاد قند خون در طول روز کمک می‌کند که این موضوع می‌تواند تاثیر مثبتی بر سلامت افراد داشته باشد.

با این حال، محققان پس از بررسی مطالعات مختلف متوجه شده‌اند که شواهد کافی در مورد اثربخشی رژیم کتو برای مدیریت بلندمدت دیابت وجود ندارد. اگرچه بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که رژیم‌ کم‌کربوهیدرات برای دیابت و کاهش وزن مفید است، اما این مطالعات معمولا فقط 6 تا 12 ماه طول کشیده‌اند. از سوی دیگر، رژیم کتو یا سایر رژیم‌های بسیار کم‌کربوهیدرات ممکن است برای افراد مبتلا به دیابت که یکی از شرایط زیر را دارند، مناسب نباشد:

• سن کمتر از 18 سال
• بارداری یا شیردهی
• اختلال خوردن
• بیماری کلیوی
• پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)
• نارسایی کبد
• اختلالات متابولیسم چربی
• سابقه افت شدید قند خون به صورت مزمن
• کمبود وزن
• مصرف بعضی از داروها

تاثیر رژیم کتوژنیک بر داروهای دیابت

از آنجایی که رژیم کتو باعث کاهش سطح قند خون می‌شود، افراد مبتلا به دیابت نوع 2 ممکن است به کمک آن بتوانند دوز داروهای خود را کاهش دهند. با این حال، پیروی از رژیم کتوژنیک برای مدت طولانی دشوار است و به محض اینکه کربوهیدرات‌ دوباره به رژیم غذایی اضافه شود، بیماران مجبور می‌شوند دوز داروهای خود را افزایش دهند.

علاوه بر این، کارشناسان هشدار می‌دهند که افراد مبتلا به دیابت نوع 1 که نیاز به انسولین دارند و کربوهیدرات رژیم غذایی خود را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهند، بیش از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 در معرض خطر ابتلا به هیپوگلیسمی (افت شدید قند خون) هستند. هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می‌افتد که سطح قند خون به کمتر از 70 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dl) برسد. بنابراین این افراد در صورت پیروی از رژیم کتو  باید دوز انسولین خود را تحت نظر پزشک تنظیم کنند.

مزایای رژیم کتوژنیک برای دیابتی‌ها

رژیم کتوژنیک می‌تواند به مزایای مختلفی منجر شود که عبارتند از:

• کاهش وزن (در صورتی که فرد به چاقی مبتلا باشد)
• بهبود حساسیت به انسولین
• کاهش وابستگی به داروهای دیابت
• کاهش فشار خون
• کاهش تری‌گلیسرید
• بهبود کیفیت زندگی

رژیم کتو به چربی‌سوزی کمک می‌کند که این امر برای افرادی که می‌خواهند به وزن مناسب برسند یا آن را حفظ کنند، مفید است. مطالعات جدید نشان داده‌اند کسانی که این رژیم غذایی را دارند، در مقایسه با افرادی که از سایر استراتژی‌های تغذیه‌ای پیروی می‌کنند، در مدت 6 ماه وزن بیشتری از دست می‌دهند.

با این حال، ماهیت محدودکننده رژیم کتوژنیک می‌تواند پیروی از آن را برای مدت طولانی دشوار کند. از این‌رو بیشتر افراد ممکن است پس از مدتی متوجه ‌شوند که رژیم‌های غذایی متنوع‌تر و متعادل‌تر برای آن‌ها مفیدتر هستند.

خطرات و عوارض رژیم کتوژنیک برای دیابتی‌ها

بعضی تحقیقات از کنترل قند خون با رژیم کتو حمایت می‌کنند. با این حال، از آنجایی که این رژیم مستلزم ایجاد تغییرات زیاد در عادات غذایی معمول است، ممکن است عوارضی هم ایجاد کند که به 2 دسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند.

1. عوارض جانبی کوتاه‌مدت

عوارض رژیم کتوژنیک که ممکن است در کوتاه‌مدت ظاهر شوند عبارتند از:

• آنفولانزای کتو (علائمی که مشابه علائم آنفولانزا هستند)
• یبوست یا اسهال
• کرامپ یا گرفتگی عضلات پا
• حالت تهوع
• سرگیجه
• تکرر ادرار
• سردرد
• بی‌خوابی

در بیشتر موارد، این عوارض جانبی موقتی هستند و بعد از چند روز یا چند هفته برطرف می‌شوند.

2. عوارض جانبی بلندمدت

عوارض جانبی بلندمدت رژیم کتو برای دیابت نوع 2 و نوع 1 ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کمبود مواد مغذی به دلیل محدودیت یا حذف بعضی از گروه‌های غذایی
• تشکیل سنگ کلیه
• افزایش خطر دیس‌لیپیدمی (اختلال چربی خون)
• افزایش خطر ابتلا به بیماری کبد چرب
• افت مکرر قند خون که باعث سرگیجه و کاهش سطح هوشیاری می‌شود

افراد مبتلا به دیابت به طور طبیعی در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی هستند. بعضی از محققان معتقدند از آنجایی که رژیم کتو دارای مقدار زیادی چربی است، ممکن است خطر ابتلا به مشکلات قلبی را به دلیل تجمع چربی در دیواره عروق افزایش دهد. با این حال، شواهد علمی در این زمینه ضدونقیض است و برای اثبات این موضوع باید تحقیقات بیشتری انجام شود.

الگوهای رژیمی جایگزین برای بیماران دیابتی

تحقیق در مورد بهترین رژیم‌ غذایی برای دیابت نتایج متفاوتی به همراه داشته‌ است. چرا که انتخاب رژیم مناسب به چند عامل از جمله نوع دیابت، برنامه دارویی و وضعیت کلی سلامتی بستگی دارد. با این حال، به نظر می‌رسد که الگوهای غذایی زیر می‌توانند برای افراد مبتلا به دیابت مفید باشند:

• رژیم مدیترانه‌ای
• رژیم‌های کم‌کربوهیدرات
• رژیم‌های مبتنی بر مصرف غذاهای گیاهی
• رژیم با شاخص گلیسمی (GI) پایین

محققان بر این باورند که برای بررسی تاثیر الگوهای غذایی مختلف بر کنترل قند خون باید تحقیقات بیشتری انجام شود. بنابراین بهتر است قبل از ایجاد هر نوع تغییری در برنامه غذایی خود با پزشک و متخصص تغذیه مشورت کنید.

در بعضی موارد، رژیم کتوژنیک برای دیابتی‌ها مفید است و به آن‌ها در کنترل قند خون کمک می‌کند. با این حال، این رژیم به دلیل محدودیت‌های غذایی شدید و خطرات بالقوه‌ای که دارد نباید بدون مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه دنبال شود. به طور کلی، هیچ رژیم غذایی ثابتی وجود ندارد که برای همه بیماران دیابتی مناسب باشد. به همین دلیل، هر فرد باید رژیم غذایی خود را بر اساس نیازها و شرایطش انتخاب کند.

منابع: medicalnewstoday, healthline