رژیم کتوژنیک برای بانوان: راهنمای کامل در دوران قاعدگی، بارداری و شیردهی

رژیم کتوژنیک که بر کاهش مصرف کربوهیدرات و افزایش دریافت چربی تاکید دارد، یکی از محبوب‎ترین رژیم‌های لاغری است؛ اما بعضی افراد به‌ویژه زنان باید با احتیاط به آن نزدیک شوند. چرا که ممکن است به تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی منجر شود و بر سلامتی تاثیر منفی داشته باشد.

در این مقاله، مزایا و عوارض رژیم کتوژنیک برای بانوان را در شرایط مختلف از جمله بارداری، شیردهی و قاعدگی بررسی می‌کنیم و نکات مهم در این زمینه را با شما به اشتراک می‌گذاریم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

تاثیر رژیم کتو بر هورمون‌های زنانه

تنظیم هورمون‌های بدن بر عهده سه غده مهم است:

• هیپوتالاموس در مغز که هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) را ترشح می‌کند
• هیپوفیز در مغز که مسئول تولید هورمون لوتئینه‌کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) است
• غدد فوق‌کلیوی که در بالای کلیه‌ها قرار داشته و وظیفه ترشح کورتیزول را بر عهده دارند

این سه غده در قالب یک شبکه پیچیده با یکدیگر همکاری می‌کنند تا سطح هورمون‌های بدن را در حالت تعادل نگه دارند. این سیستم به نام محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–فوق‌کلیه (HPA) شناخته می‌شود و نقش حیاتی در تنظیم بسیاری از عملکردهای بدن دارد، از جمله: کنترل استرس، خلق‌وخو، احساسات، گوارش، سیستم ایمنی، میل جنسی، سوخت‌وساز و سطح انرژی.

محور HPA نسبت به عوامل مختلف مانند میزان کالری دریافتی، استرس و فعالیت بدنی بسیار حساس است. تحقیقات نشان داده‌اند که در افراد چاق رژیم‌های غذایی بسیار کم‌کالری می‌توانند مانند یک عامل استرس‌زا عمل کرده و ترشح کورتیزول (هورمون استرس) را افزایش دهند.

از سوی دیگر، در بعضی از زنانی که رژیم کتوژنیک دارند، کاهش شدید مصرف کربوهیدرات می‌تواند به بروز اختلالات قاعدگی یا آمنوره (قطع قاعدگی به مدت بیش از سه ماه) منجر شود. این وضعیت معمولا به‌ دلیل کاهش سطح GnRH رخ می‌دهد؛ هورمونی که نقش آغازگر چرخه قاعدگی را دارد.

با افت GnRH، سطح سایر هورمون‌های مهم مانند LH، FSH، استروژن و پروژسترون هم کاهش می‌یابد. در نهایت، این تغییرات هورمونی می‌توانند به ‌طور مستقیم بر چرخه قاعدگی تاثیر گذاشته و آن را مختل کنند.

رژیم کتو در دوران قاعدگی

بسیاری از زنان جوان ناچارند هر ماه با علائم ناخوشایند سندرم پیش از قاعدگی (PMS) روبه‌رو شوند. حالا تصور کنید هم‌زمان با این شرایط بخواهند رژیم سختی مثل کتو را هم ادامه دهند. پیروی از این رژیم در دوران قاعدگی امکان‌پذیر اما دشوار است. چرا که به دلیل محدودیت‌های شدید می‌تواند باعث تشدید علائم PMS شود. این مشکل تحت تاثیر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود که عبارتند از:

• میل شدید به شیرینی: گاهی‌اوقات در دوران قاعدگی پیروی از رژیم کتوژنیک برای بانوان بسیار دشوار می‌شود. چون در این دوران میل به شیرینی افزایش می‌یابد که این امر می‌تواند حفظ وضعیت کتوز را به یک چالش واقعی تبدیل کند.
• نفخ و افزایش موقتی وزن: بدن در روزهای منتهی به قاعدگی و در روزهای ابتدایی آن تمایل زیادی به حفظ آب دارد که این موضوع می‌تواند باعث نفخ و افزایش وزن موقت شود و حتی گاهی‌اوقات انگیزه فرد را برای ادامه رژیم کاهش دهد.
• سردرد: سردردهای دوران قاعدگی می‌توانند بسیار آزاردهنده باشند. اگر هم‌زمان رژیم کتو هم داشته باشید و مایعات کافی مصرف نکنید، ممکن است این سردردها تشدید شوند و وضعیت شما را پیچیده‌تر کنند.

در هر زمان از سیکل قاعدگی چه بخوریم؟

نیازهای تغذیه‌ای بدن در طول چرخه قاعدگی تغییر می‌کند. اگر رژیم کتوژنیک دارید، توصیه می‌شود در هر مرحله از سیکل قاعدگی خود بر مصرف غذاهای خاصی تمرکز کنید.

1. دوران پریود

خونریزی پریود معمولا با درد همراه است و احتمال کم‌خونی را افزایش می‌دهد. برای اینکه این دوران را راحت سپری کنید، غذاهای زیر را در برنامه خود بگنجانید:

• غذاهای حاوی آهن برای پیشگیری از کم‌خونی (گوشت قرمز، مرغ و ماهی)
• غذاهای تسکین‌دهنده درد از جمله غذاهای حاوی امگا 3 (ماهی سالمون، دانه چیا، تخم کتان و گردو)، ویتامین B6 (ماهی سالمون، تخم‌مرغ، گوشت گاو و اسفناج) و منیزیم (ماهی، آجیل و دانه‌ها)

2. فاز فولیکولار

فاز فولیکولار از روز اول پریود شروع می‌شود و تا زمان تخمک‌گذاری ادامه دارد. در این فاز ممکن است به دلیل افزایش سطح استروژن، احساس گرسنگی کمتری داشته باشید. با این حال، برای تامین مواد مغذی مورد نیازتان باید غذاهای زیر را در برنامه خود بگنجانید:

• منابع پروتئینی کم‌چرب (مرغ و ماهی)
• چربی‌های غیراشباع (آووکادو، روغن کانولا و روغن زیتون)
• سبزیجات برگ‌دار
• سبزیجات خانواده کلم
• تخم کتان، دانه چیا و تخمه کدو حلوایی

3. فاز لوتئال

در این فاز که از زمان تخمک‌گذاری تا قبل از خونریزی پریود طول می‌کشد، پروژسترون حس گرسنگی را تحریک کرده و میل به مصرف غذاهای پرکالری را افزایش می‌دهد. با این حال، باید سعی کنید از خوردن تنقلات فرآوری‌شده بپرهیزید و به جای آن‌ها از غذاهای زیر برای مهار هوس‌های غذایی خود استفاده کنید:

• شکلات تلخ
• آووکادو
• آجیل و دانه‌ها
• ماهی

رژیم کتوژنیک در بارداری

باور رایج این است که پیروی از رژیم‌های غذایی محدودکننده از جمله رژیم کتوژنیک برای بانوان باردار و فرزندشان خطرناک است. به همین دلیل، رژیم کتو که در آن مصرف کربوهیدرات به‌ شدت کاهش می‌یابد، معمولا در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. با این حال، یک رژیم کم‌کربوهیدرات متعادل که تمام نیازهای تغذیه‌ای مادر و جنین را تامین کند، می‌تواند مفید باشد و به سالم سپری کردن این دوران کمک کند.

فراموش نکنید در دوران بارداری آنچه که می‌خورید اهمیت زیادی دارد. چرا که ضمن حفظ سلامتی خود باید مواد مغذی مورد نیاز رشد جنین را هم فراهم کنید. از این‌رو لازم است یک رژیم غذایی متعادل و متنوع داشته باشید که سرشار از مواد مغذی زیر باشد:

• کولین
• کلسیم
• آهن
• ید
• ویتامین A
• ویتامین B6
• ویتامین B12
• فولات (ویتامین B9)

این مواد مغذی به ‌وفور در میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، منابع پروتئینی کم‌چرب و لبنیات یافت می‌شوند. با این حال، رژیم کتوژنیک به‌ دلیل حذف یا محدود کردن بسیاری از این گروه‌های غذایی با نیازهای دوران بارداری تطابق چندانی ندارد و ممکن است با 2 پیامد مهم همراه باشد:

1. کمبود فولات

فولات یا فولیک اسید نقش کلیدی در رشد مغز و نخاع جنین دارد و کمبود آن می‌تواند خطر بروز نقص لوله عصبی را افزایش دهد. این ویتامین معمولا در مواد غذایی پرکربوهیدرات مانند غلات غنی‌شده، نان‌های کامل و حبوبات یافت می‌شود که در رژیم کتو ممنوع هستند.

2. افزایش مصرف چربی اشباع

رژیم کتو بر مصرف چربی بالا تاکید دارد که این امر می‌تواند به افزایش دریافت چربی‌های اشباع منجر شود. زیاده‌روی در مصرف چربی اشباع به‌ویژه در دوران بارداری نگران‌کننده است. چرا که بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند برای پیشگیری از افزایش وزن بیش‌ازحد و کاهش خطر ابتلا به فشار خون بالا، مصرف چربی‌های اشباع محدود شود.

رژیم کتوژنیک و شیردهی

اگرچه شواهد قطعی در مورد عوارض رژیم لوکرب یا کم‌کربوهیدرات برای زنان شیرده وجود ندارد، اما اغلب متخصصان اطفال توصیه می‌کنند این افراد از یک رژیم غذایی متعادل پیروی کنند تا هم نیازهای تغذیه‌ای خودشان و هم فرزندشان به‌ درستی تامین شود.

پیروی از رژیم کتوژنیک برای بانوان شیرده ممکن است با کاهش تولید شیر همراه باشد. چون غذاهای کتو معمولا به سرعت باعث حس سیری می‌شوند و میل به مصرف غذا و در نتیجه کالری دریافتی را کاهش می‌دهند. کاهش کالری رژیم غذایی می‌تواند روند تولید شیر را مختل کند.

علاوه بر این، رژیم کتو نیاز به مصرف مایعات را افزایش می‌دهد. در صورتی که نوشیدن آب را فراموش کنید، بدن‌تان با کم‌آبی مواجه می‌شود و توانایی تولید شیر کاهش می‌یابد.

کتواسیدوز در دوران شیردهی

کتواسیدوز یکی از مهم‌ترین عوارض رژیم کتوژنیک برای بانوان شیرده محسوب می‌شود. کتواسیدوز یک وضعیت خطرناک و بالقوه تهدیدکننده زندگی است که در آن سطح کتون‌ها در بدن به‌ طور غیرعادی افزایش می‌یابد و به اسیدی شدن شدید خون منجر می‌شود. این وضعیت که با علائم زیر همراه است به مداخله فوری پزشکی نیاز دارد:

• تنگی نفس
• حالت تهوع و استفراغ
• بی‌اشتهایی
• درد شکم
• درد قفسه سینه

کتواسیدوز در افراد غیردیابتی بسیار نادر است، اما احتمال وقوع آن در دوران شیردهی به‌ویژه در زنانی که از رژیم کتوژنیک پیروی می‌کنند وجود دارد. خطر بروز این عارضه در افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر است.

موارد احتیاط و محدودیت‌های رژیم کتوژنیک برای بانوان

رژیم کتوژنیک به دلیل محدودیت شدید برای بسیاری از افراد از جمله زنان باردار یا شیرده گزینه مناسبی نیست. علاوه بر این، افرادی که به بعضی بیماری‌ها یا شرایط خاص پزشکی مبتلا هستند، نباید این رژیم را دنبال کنند. چرا که ممکن است برای آن‌ها خطرآفرین باشد. از این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نارسایی کبد یا کلیه
• دیابت نوع 1
• پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)
• اختلالات مرتبط با متابولیسم چربی
• بعضی کمبودهای تغذیه‌ای خاص مثل کمبود کارنیتین
• اختلالات خونی مانند پورفیری
• سابقه سوء مصرف الکل یا مواد مخدر

اگر قصد امتحان کردن رژیم کتوژنیک را دارید، بهتر است ابتدا با پزشک و متخصص تغذیه مشورت کنید. همچنین در طول اجرای این رژیم، آزمایشات دوره‌ای انجام دهید و در صورت لزوم از  مکمل های کتو استفاده کنید تا از وضعیت سلامت عمومی خود مطمئن شوید.

پیروی از رژیم کتوژنیک برای بانوان می‌تواند با مجموعه‌ای از تغییرات هورمونی و واکنش‌های فیزیولوژیکی همراه باشد که در بعضی موارد اثرات منفی قابل‌توجهی بر سلامت جسم و روان دارند. به همین دلیل، زنان باید رژیم کتو را هوشمندانه آغاز کنند و به‌ جای انتخاب نسخه استاندارد آن، به سراغ نسخه‌های انعطاف‌پذیرتر بروند که محدودیت کمتری برای دریافت کربوهیدرات در نظر می‌گیرند.

مشورت با پزشک و متخصص تغذیه و پیگیری مستمر وضعیت سلامتی از طریق آزمایشات دوره‌ای، گام‌های ضروری برای پیروی ایمن از رژیم کتوژنیک محسوب می‌شوند. اگر به ‌دنبال رژیم کتو مخصوص بانوان هستید، این مسیر را درست شروع کرده و با کمک متخصصان تغذیه چنگال یک برنامه غذایی مخصوص خود دریافت کنید.

منابع: healthline, webmd, healthline