کمبود ویتامین b12 و تاثیر آن بر سلامتی؛ راهنمای تشخیص و درمان

کمبود ویتامین b12 یا کوبالامین زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما این ویتامین را به اندازه کافی دریافت نمی‌کند یا نمی‌تواند آن را از غذایی که می‌خورید جذب کند.

اگر کمبود ویتامین b12 درمان نشود، به مشکلات جسمی، عصبی و روانی منجر می‌شود. به همین دلیل، مهم است که علائم این عارضه را بشناسید و به موقع برای درمان آن اقدام کنید.

با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا درباره نقش ویتامین b12 در بدن و عوارض کمبود آن اطلاعات بیشتری کسب کنید.

ویتامین ب۱۲ یا b12 چیست؟

ویتامین b12 یک ماده مغذی مهم و یک ویتامین محلول در آب است که بدن نمی‌تواند آن را به تنهایی بسازد. بنابراین هر روز باید آن را در مقادیر مناسب از رژیم غذایی خود دریافت کنید.

روش جذب ویتامین b12 در روده به این صورت است که اسید کلریدریک موجود در معده باعث جدا شدن این ویتامین از ماده غذایی می‌شود. سپس کوبالامین به پروتئین ساخته شده توسط معده که به آن فاکتور داخلی می‌گویند متصل می‌شود تا توسط دستگاه گوارش جذب شود.

کوبالامین وظایف مختلفی را در بدن بر عهده دارد که در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

1. تشکیل گلبول‌های قرمز خون و پیشگیری از کم‌خونی

ویتامین b12 به تولید گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند. به همین دلیل، کمبود آن با کاهش تعداد این سلول‌ها و مختل شدن تکامل آن‌ها همراه است.

گلبول‌های قرمز سالم کوچک و گرد هستند، در حالی که کمبود ویتامین b12 باعث بزرگ شدن این سلول‌ها می‌شود و شکل آن‌ها را به بیضی تغییر می‌دهد.

گلبول‌های قرمز بزرگ و بیضی شکل نمی‌توانند با سرعت مناسب از مغز استخوان به داخل جریان خون حرکت کنند و باعث کم‌خونی مگالوبلاستیک می‌شوند. در این شرایط، بدن شما گلبول قرمز کافی برای انتقال اکسیژن به اندام‌های حیاتی ندارد که این موضوع ممکن است به خستگی و ضعف منجر شود.

2. تولید DNA

کوبالامین در تولید DNA هم نقش دارد. DNA یک مولکول 2 رشته‌ای است که اطلاعات ژنتیکی را در تمام موجودات زنده ذخیره می‌کند. این اطلاعات برای تولید پروتئین‌ها و کنترل فرآیندهای سلولی ضروری هستند.

3. حمایت از عملکرد عصبی

ویتامین b12 به حفظ سلامت سیستم عصبی و میلین کمک می‌کند. بنابراین کمبود آن ممکن است به اختلالات عصبی منجر شود.

میلین یک غلاف عایق است که از پروتئین و چربی تشکیل شده است و در اطراف اعصاب از جمله اعصاب مغز و نخاع دیده می‌شود. غلاف میلین به انتقال ایمپالس‌های الکتریکی در امتداد سلول‌های عصبی کمک می‌کند. بنابراین آسیب آن می‌تواند این فرآیند را مختل کند.

 

علائم کمبود ویتامین b12

علائم کمبود کوبالامین به کندی ایجاد شده و با گذشت زمان بدتر می‌شود. بعضی از افراد مبتلا به این عارضه ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. سایر افراد علائم جسمی، عصبی یا روانی ذکر شده در جدول زیر را تجربه می‌کنند:

علائم جسمی، عصبی و روانی کمبود ویتامین ب12

علائم جسمی	علائم عصبی	علائم روانی
خستگی یا ضعف شدید حالت تهوع، استفراغ یا اسهال از دست دادن اشتها کاهش وزن احساس سوزش در دهان یا زبان زرد شدن پوست	بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها مشکلات بینایی فراموشی یا گیجی مشکل در راه رفتن یا صحبت کردن	افسردگی تحریک‌پذیری

عوارض کمبود ویتامین  b12

هر فردی در هر سنی ممکن است با مشکل کمبود کوبالامین مواجه شود. با این حال، احتمال بروز این عارضه در سالمندان، گیاه‌خواران و افراد مبتلا به مشکلات گوارشی مثل بیماری سلیاک و بیماری کرون بیشتر است.

کمبود ویتامین b12 روی سلامتی تاثیر منفی دارد و عوارض متعددی ایجاد می‌کند که شامل موارد زیر هستند:

1. کاهش سطح انرژی بدن

همه ویتامین‌های گروه B در تولید انرژی نقش دارند. به همین دلیل، کسانی که کوبالامین کافی ندارند ممکن است مشکلاتی مثل کمبود انرژی و خستگی را تجربه کنند.

بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به کمبود ویتامین b12 می‌توانند از مکمل‌های حاوی این ویتامین برای بهبود سطح انرژی بدن استفاده کنند. با این حال، درباره این موضوع باید مطالعات بیشتری انجام شود.

2. افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی

بین کمبودهای تغذیه‌ای و مسیرهای متابولیک ارتباط پیچیده‌ای وجود دارد. از سوی دیگر، نتیجه تحقیقات مختلف در مورد تاثیر کمبود کوبالامین روی سلامت قلب و عروق ضد و نقیض است.

با این حال، بعضی از محققان معتقدند که کوبالامین در ترکیب با فولات (ویتامین b9) و ویتامین b6 می‌تواند سطح اسید آمینه هموسیستئین را در خون کاهش ‌دهد و از این طریق از بیماری قلبی و عروقی پیشگیری کند.

3. مشکلات مرتبط با زایمان و نقایص مادرزادی

دریافت کوبالامین کافی برای پشت سر گذاشتن یک بارداری سالم بسیار مهم است. کمبود این ویتامین در مراحل اولیه بارداری ممکن است خطر ابتلای جنین به نقص لوله عصبی را افزایش دهد. به‌علاوه، می‌تواند به زایمان زودرس یا سقط جنین منجر شود.

 

روش‌های تشخیص و درمان کمبود ویتامین  b12

تشخیص کمبود کوبالامین ممکن است دشوار باشد. چون این عارضه در بسیاری از موارد بدون علامت است یا علائمی مشابه سایر کمبودهای تغذیه‌ای ایجاد می‌کند.

پزشکان معمولا از آزمایش خون برای بررسی کمبود کوبالامین استفاده می‌کنند. این آزمایش شامل شمارش کامل خون (CBC) و اندازه‌گیری سطح ویتامین b12 است.

روش درمان کمبود ویتامین  b12

اگر کمبود کوبالامین با آزمایش خون تایید شود، باید مصرف غذاهای غنی از این ویتامین (مثل انواع گوشت، لبنیات و تخم‌مرغ) را افزایش دهید و از مکمل غذایی استفاده کنید.

بسته به علت کمبود ویتامین b12، ممکن است فقط تا زمانی که سطح کوبالامین به حالت عادی برگردد به درمان نیاز داشته باشید. اما در بعضی موارد هم لازم است درمان را تا پایان عمر ادامه دهید.

 

بهترین زمان و نحوه مصرف ویتامین  b12

مکمل کوبالامین به شکل خوراکی و تزریقی در دسترس است. بهترین زمان مصرف ویتامین b12 و دوز آن به عوامل مختلفی مثل نوع مکمل و وضعیت سلامتی شما بستگی دارد. در ادامه درباره این موضوع اطلاعات بیشتری کسب می‌کنید.

1. بهترین زمان مصرف ویتامین b12

همانطور که در جدول زمان مصرف ویتامین ها می‌توان مشاهده کرد، بهترین زمان مصرف ویتامین‌های گروه B و همچنین B12، صبح است. ویتامین b12 در تولید انرژی نقش دارد. بنابراین بهتر است آن را صبح بخورید تا هم در طول روز پرانرژی باشد و هم شب برای خوابیدن با مشکل مواجه نشوید.

2. روش مصرف قرص ویتامین b12

روش مصرف ویتامین b12 به این صورت است که می‌توانید قرص حاوی آن را با معده خالی و با یک لیوان آب بخورید. اما اگر قرص معده شما را آزار می‌دهد، آن را همراه با غذا مصرف کنید.

3. روش مصرف ویتامین b12‌ تزریقی

صبح بهترین زمان تزریق ویتامین  b12است. با این حال، امکان تزریق این ماده مغذی در سایر ساعات روز هم وجود دارد.

دوز کوبالامین تزریقی توسط پزشک و با توجه به وضعیت شما مشخص می‌شود. بسته به علت کمبود کوبالامین، ممکن است لازم باشد مکمل را در ابتدا در فواصل زمانی کوتاه تزریق کنید و سپس درمان را به صورت ماهانه ادامه دهید.

 

خواص و فواید ویتامین b12

دریافت کوبالامین کافی برای حفظ سلامت عمومی و عملکرد صحیح بدن حیاتی است. از فواید این ویتامین برای سلامتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. ویتامین b12 و تاثیر آن روی چاقی یا لاغری

بسیاری مردم از مردم در مورد ارتباط کوبالامین با وزن بدن سوال می‌پرسند. برای مثال، می‌خواهند بدانند که آیا ویتامین b12 برای چاقی صورت و بدن مفید است یا باعث کاهش وزن می‌شود.

در پاسخ این افراد باید بگوییم که بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند ویتامین b12 می‌تواند بر چربی و متابولیسم بدن تاثیر بگذارد.

برای مثال، محققان با انجام یک مطالعه به این نتیجه رسیدند که کوبالامین نقش کلیدی در متابولیسم چربی ایفا می‌کند و کمبود آن با افزایش تجمع چربی و چاقی مرتبط است.

در یک مطالعه حیوانی هم مشاهده شد که کمبود شدید کوبالامین در موش‌های باردار به افزایش قابل‌توجه درصد چربی بدن و سطح کلسترول منجر می‌شود.

با این حال، شواهد علمی درباره این موضوع محدود است. از سوی دیگر، مشخص نیست که آیا افزایش مصرف کوبالامین می‌تواند روی روند کاهش وزن کسانی که به کمبود این ویتامین مبتلا نیستند، تاثیر بگذارد یا خیر. بنابراین برای نتیجه‌گیری قطعی باید تحقیقات باکیفیت بیشتری روی انسان انجام شود.

2. حفظ سلامت استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان

حفظ سطوح کوبالامین در محدوده طبیعی از سلامت استخوان‌های شما حمایت می‌کند. بر اساس تحقیقات، بین کمبود ویتامین b12 و افزایش خطر پوکی استخوان و شکستگی ارتباط وجود دارد و این ویتامین جزو خوراکی‌های مفید برای استخوان محسوب می‌شود.

اگر تراکم مواد معدنی استخوان کاهش یابد، استخوان به مرور زمان ضعیف و شکننده می‌شود که این موضوع خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.

3. کاهش خطر ابتلا به دژنراسیون ماکولا

دژنراسیون ماکولا یک بیماری چشمی است که عمدتا دید مرکزی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. دید مرکزی به شما اجازه می‌دهد آنچه که در مقابل‌تان قرار دارد را با جزئیات کامل ببینید.

بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که بین ویتامین‌های گروه B و خطر دژنراسیون ماکولا ارتباط وجود دارد و افزایش مصرف این ویتامین‌ها در رژیم غذایی می‌تواند از دژنراسیون وابسته به سن ماکولا پیشگیری کند. با این حال، برای درک کامل نقش کوبالامین در بهبود سلامت چشم و جلوگیری از دژنراسیون ماکولا به تحقیقات بیشتری نیاز است.

4. تقویت خلق و خو و بهبود علائم افسردگی

کوبالامین می‌تواند خلق و خوی شما را بهبود بخشد. چون در یک مطالعه مشاهده شد که ویتامین‌های گروه B هم در افراد سالم و هم در افراد در معرض خطر افسردگی به بهبود خلق و خوی مرتبط با استرس کمک می‌کنند.

علاوه بر این، محققان با بررسی ده‌ها مطالعه مختلف متوجه شدند که در بسیاری از تحقیقات از کمبود ویتامین b12‌ به عنوان یکی از عوامل خطر افسردگی نام برده شده است.

با این حال، در بعضی از مطالعات مشاهده شده است که مکمل‌ ویتامین b12 فقط برای کسانی که از بیماری‌های عصبی پیشرفته رنج می‌برند مفید است و می‌تواند علائم افسردگی را در آن‌ها کاهش دهد. (ویتامین‌های مفید برای افسردگی)

5. حفظ سلامت مغز و تقویت حافظه

کمبود ویتامین b12 با از دست دادن حافظه به خصوص در افراد مسن مرتبط است. یک مطالعه روی افراد مبتلا به مراحل اولیه زوال عقل نشان داد که این ویتامین می‌تواند سرعت زوال شناختی را در بعضی از افراد کاهش دهد.

6. حمایت از سلامت پوست، مو و ناخن

ویتامین b12 برای مو، پوست و ناخن هم فواید زیادی دارد. بنابراین کمبود آن می‌تواند به هیپرپیگمانتاسیون، تغییر رنگ ناخن، تغییر مو، ویتیلیگو (برص یا لک‌وپیس) و آفت دهان منجر شود.

 

سوالات متداول درباره ویتامین b12

در این بخش به چند سوال رایج درباره کوبالامین و تاثیر آن روی سلامتی پاسخ می‌دهیم.

1. بهترین موقع مصرف ویتامین b12 چه زمانی است؟

شما می‌توانید در هر زمان از روز که می‌خواهید این ویتامین مصرف کنید. با این حال، صبح بهترین زمان مصرف آن اعلام شده است.

2. آیا ویتامین b12 باعث چاقی می‌شود؟

در بعضی از تحقیقات مشاهده شده است که کمبود این ویتامین با تجمع چربی در بدن مرتبط است. اما درباره این موضوع باید مطالعات بیشتری انجام شود.

3. ویتامین b12 چند وقت یکبار بخوریم؟

پاسخ این سوال به شدت کمبود کوبالامین بستگی دارد. هر چقدر کمبود شدیدتر باشد، دوز مکمل بالاتر و مدت زمان مصرف آن طولانی‌تر است.

4. آیا ویتامین b12 برای سرماخوردگی مفید است؟

کوبالامین به طور مستقیم در درمان سرماخوردگی یا پیشگیری از آن نقش ندارد. اما به طور غیرمستقیم ممکن است باعث تقویت سیستم ایمنی شود و توانایی بدن را برای مبارزه با ویروس سرماخوردگی افزایش دهد.

5. بالا بودن کوبالامین در آزمایش خون نشانه چیست؟

اگر ویتامین b12 بالا باشد، ممکن است به بیماری‌های زمینه‌ای از جمله مشکلات کبدی یا کلیوی مبتلا باشید. برای مشخص شدن علت دقیق این موضوع باید به پزشک مراجعه کنید.

کوبالامین ماده مغذی مهمی است که بدن شما برای بسیاری از عملکردهای خود به آن نیاز دارد. بیشتر مردم می‌توانند با خوردن غذاهای حیوانی از کمبود ویتامین b12 پیشگیری کنند. با این حال، بعضی از افراد ممکن است به مکمل نیاز داشته باشند.

اگر علائم کمبود کوبالامین را تجربه می‌کنید یا عوامل خطر ابتلا به این عارضه را دارید، با پزشک در مورد ضرورت انجام آزمایش خون مشورت کنید.

منابع: my.clevelandclinic, healthline, healthline