عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان؛ از مشکلات جسمی تا پیامدهای روانی

چاقی دوران کودکی و نوجوانی یکی از مسائل بهداشتی مهم در سطح جهان است که در سال‌های اخیر به طرز چشمگیری افزایش یافته است. عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان می‌تواند جدی باشد و سلامت جسمی و روانی آن را تهدید کند. از این عوارض می‌توان به دیابت، بیماری قلبی، مشکلات مفصلی، سرطان و افسردگی اشاره کرد.

بهبود عادات غذایی و فعالیت بدنی منظم یکی از بهترین راهکارها برای درمان چاقی و پیشگیری از آن است. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید تا درباره عوارض چاقی در نوجوانان و کودکان و راه‌های درمان این عارضه اطلاعات بیشتری کسب کنید.

علائم چاقی کودکان و نوجوانان چیست؟

متخصصان از نمودار رشد یا نمودار شاخص توده بدنی (BMI) که توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) یا مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا (CDC) ارائه شده‌ است برای تشخیص چاقی در کودکان و نوجوانان استفاده می‌کنند.

شاخص توده بدنی از تقسیم وزن (برحسب کیلوگرم) بر مجذور قد (برحسب متر) به دست می‌آید و نشان می‌دهد که آیا کودک نسبت به سن و قد خود اضافه وزن دارد یا خیر.

برای تشخیص چاقی، پزشک شاخص توده بدنی کودک را محاسبه کرده و آن را روی نمودار BMI ثبت می‌کند. محور افقی این نمودار سن کودک و محور عمودی آن BMI را نشان می‌دهد. منحنی‌ها هم نشان‌دهنده صدک (پرسنتایل) هستند.

با استفاده از نمودار BMI نه‌ تنها چاقی یا لاغری کودک مشخص می‌شود، بلکه می‌توان وزن او را با سایر کودکان هم‌سن و هم‌جنس مقایسه کرد. برای مثال، اگر فرزند شما در صدک 80 قرار داشته باشد، به این معنی است که BMI او از 80 درصد کودکان هم‌سن و هم‌جنس بالاتر است.

متخصصان نمودار BMI را برای کودکان و نوجوانان به صورت زیر تفسیر می‌کنند:

• BMI کمتر از صدک 5: کمبود وزن
• BMI بین صدک 5 تا 85: نرمال
• BMI بین صدک 85 تا 94 : اضافه وزن
• BMI روی صدک 95 یا بالاتر: چاقی
• BMI روی صدک 99 یا بالاتر: چاقی شدید

شاخص توده بدنی مواردی مانند توده عضلانی یا نوع استخوان‌بندی را در نظر نمی‌گیرد. علاوه بر این، مشخص شده است که الگوی رشد در بین کودکان مختلف بسیار متفاوت است. به همین دلیل، پزشک یا متخصص تغذیه رشد و تکامل کودک را هم در هنگام تفسیر نمودار مد نظر قرار می‌دهد.

 

علت چاقی کودکان و نوجوانان

عوامل زیادی در چاقی یک کودک و دسته و پنجه نرم کردن او با عوارض آن دخیل است. مهم‌ترین و شایع‌ترین عوامل چاقی کودک شامل برخی دلایل ارثی و ژنتیکی، سبک زندگی ناسالم و خوردن غذاهای پرکالری و میزان فعالیت کودک در طول روز است. برخی بیماری‌ها و در نتیجه مصرف برخی داروهای خاص در سنین کودکی هم می‌تواند از دیگر عوامل این مشکل باشد. وجود برخی موقعیت‌های محیطی و استرس و اضطراب هم بر چاق شدن کودک اثر خود را می‌گذارد.

 

عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان

تجمع چربی اضافی در بدن می‌تواند عوارض مهمی به همراه داشته باشد. چون بدن را تحت فشار قرار می‌دهد و خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف را بالا می‌برد. از مهم‌ترین عوارض اضافه وزن در نوجوانان و کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مشکلات قلبی

وقتی از عوارض چاق شدن کودک و نوجوان صحبت به میان می‌آید، بیماری قلبی یکی از مهم‌ترین مواردی است که باید به آن اشاره کرد.

چاقی به قلب آسیب می‌زند و آن را مجبور می‌کند برای گردش خون فعالیت بیشتری انجام دهد. همچنین زمینه مساعدی برای ابتلا به عوامل خطر بیماری قلبی مانند پرفشاری خون و کلسترول بالا فراهم می‌کند.

چاقی در سنین پایین با ابتلا به مشکلات قلبی در مراحل بعدی زندگی مرتبط است. در یک مطالعه مشاهده شد بالا بودن BMI در کودکان خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را تا 40 درصد افزایش می‌دهد.

بر اساس تحقیقات، کودکان مبتلا به چند عامل خطر مرتبط با چاقی (مانند BMI بالا، پرفشاری خون و کلسترول بالا) 9 برابر بیشتر از دیگران در معرض خطر حمله قلبی یا سکته مغزی هستند.

درمان بیماری قلبی به نوع آن، شدت علائم و وضعیت سلامتی فرد بستگی دارد. از رایج‌ترین‌ راه‌های درمان این بیماری می‌توان به اصلاح سبک زندگی، مصرف دارو و جراحی اشاره کرد.

2. دیابت

بدن غذاها و نوشیدنی‌ها را به گلوکز (قند) تجزیه می‌کند تا انرژی مورد نیاز سلول‌ها را تامین کند. هورمون انسولین که در لوزالمعده ساخته می‌شود، نقش کلیدی در تنظیم این فرآیند بازی می‌کند.

چاقی می‌تواند به مقاومت به انسولین منجر شود، به این معنی که بدن آن‌طور که باید به هورمون انسولین پاسخ نمی‌دهد. در نتیجه، سطح قند خون افزایش می‌یابد و فرد به دیابت مبتلا می‌شود.

به گفته محققان، افزایش تشخیص دیابت در دوران کودکی منعکس‌کننده افزایش شیوع چاقی است. تحقیقات نشان می‌دهد که احتمال ابتلای کودکان چاق به دیابت نسبت به کودکانی که BMI پایین‌تری دارند، بیشتر است.

دیابت خطر ابتلا به بیماری قلبی، بیماری کلیوی، نابینایی و آسیب عصبی را افزایش می‌دهد. این بیماری با اصلاح سبک زندگی، مصرف داروهای خوراکی یا گاهی‌اوقات تزریق انسولین کنترل می‌شود.

3. سرطان‌های مختلف

چاقی در سنین پایین یک محیط التهابی ایجاد می‌کند که به نظر می‌رسد توانایی بدن برای مبارزه با سرطان را در مراحل بعدی زندگی سرکوب می‌کند.

تحقیقات در مورد عوارض چاقی در کودکان نشان می‌دهد که BMI بالا در دوران کودکی خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش دهد:

• سرطان سینه
• سرطان روده بزرگ
• لنفوم هوچکین
• سرطان خون

به طور کلی، بین چاقی و سرطان ارتباط قوی وجود دارد، به طوری که به نظر می‌رسد اضافه وزن خطر ابتلا به 13 نوع سرطان را افزایش‌ می‌دهد. برای درمان سرطان از روش‌های مختلفی مثل جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی استفاده می‌شود.

4. درد مفاصل

از درد مفاصل هم می‌توان به عنوان یکی از عوارض اضافه وزن کودک نام برد. چاقی فشار زیادی به زانو و استخوان هیپ وارد می‌کند. در نتیجه، لگن، زانو و کمر به مرور زمان آسیب می‌بینند که این امر می‌تواند به درد منجر شود.

کنترل وزن، مصرف داروهای ضددرد یا ضدالتهاب و فیزیوتراپی برای درمان مشکلات مفصلی مفید است. اما در بعضی موارد ممکن است به جراحی نیاز باشد.

5. مشکلات تنفسی

آسم و بیماری آپنه انسدادی خواب مشکلات دیگری هستند که می‌توان نام آن‌ها را در فهرست عوارض چاقی و اضافه وزن کودک قرار داد. چون غالبا در کودکانی دیده می‌شوند که اضافه وزن دارند.

کودکان مبتلا به آسم باید از داروهای استنشاقی و خوراکی برای کنترل علائم خود استفاده کنند. به‌علاوه، لازم است از عوامل محرک مثل گرد و غبار و دود سیگار دور بمانند.

6. بیماری کبد چرب غیرالکلی

بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) باعث تجمع رسوبات چربی در کبد می‌شود. این بیماری معمولا علامت خاصی ندارد، اما در طولانی مدت آسیب‌های جبران ناپذیری به فرد وارد خواهد کرد.

اصلاح رژیم غذایی و کنترل وزن درمان اصلی کبد چرب. در حال حاضر، داروی خاصی برای این بیماری تایید نشده است. اما پزشکان ممکن است داروها یا مکمل‌های مختلفی را برای کنترل آن تجویز کنند.

7. مشکلات مرتبط با سلامت روان

عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان فقط به مشکلات جسمی محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند سلامت روان آن‌ها را هم تحت تاثیر قرار دهد.

تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان چاق 32 درصد بیشتر از کودکانی که وزن مناسب دارند به افسردگی مبتلا می‌شوند. اضافه وزن همچنین می‌تواند به اعتماد به نفس پایین، اختلال خوردن و اضطراب اجتماعی در کودکان منجر شود. این مشکلات ممکن است تا دوران بزرگسالی ادامه یابند.

محققان بر این باورند که کیفیت زندگی کودکان چاق حتی از کودکان مبتلا به سرطان ضعیف‌تر است. این موضوع می‌تواند تاثیر بسیار منفی روی سلامت روان داشته باشد.

8. چاقی در بزرگسالی

چاقی دوران کودکی و نوجوانی می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. چاقی مداوم خطر ابتلا به مشکلات جسمی و روانی را به شدت افزایش می‌دهد. محققان با تحقیقات مختلف متوجه شده‌اند که:

• 55 درصد کودکان مبتلا به چاقی در دوران نوجوانی هم چاق هستند.
• 80 درصد نوجوانان چاق در دوران بزرگسالی هم از این مشکل رنج می‌برند.

خوشبختانه، کسانی که قبل از بزرگسالی برای درمان چاقی اقدام می‌کنند، می‌توانند از سلامت خود در سال‌های بعدی زندگی محافظت کنند. به عبارت دیگر، اقدام زودهنگام برای پیشگیری از عوارض چاقی و اضافه وزن در کودکان حیاتی است.

 

راه‌های درمان و پیشگیری از عوارض چاقی کودکان

اکنون که با عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان آشنا شدید، بهتر است درباره راه‌های درمان آن هم اطلاعات کسب کنید.

درمان چاقی با تغییر سبک زندگی شروع می‌شود. با این حال، گاهی‌اوقات ممکن است لازم باشد سایر روش‌ها را هم امتحان کنید.

اگر اصلاح رژیم غذایی و فعالیت بدنی منظم برای درمان چاقی موثر نبود، با پزشک درباره مصرف دارو یا جراحی مشورت کنید. گاهی‌اوقات می‌توان از مداخلات پزشکی برای مقابله با چاقی و عوارض آن در کودکان و نوجوانان استفاده کرد.

در ادامه به بهترین راهکارها برای درمان چاقی کودکان و نوجوانان اشاره می‌کنیم.

1. اصلاح رژیم غذایی

تغذیه سالم نقش مهمی در کاهش خطر خطر چاقی کودکان و درمان آن دارد. اگر فرزندتان از چاقی رنج می‌برد، میوه، سبزی و غلات سبوس‌دار بیشتری در اختیار او قرار دهید.

همچنین مصرف غذاهای پرچرب یا فرآوری شده مثل فست فود، کیک و… را به حداقل برسانید و کودک را تشویق کنید به جای نوشابه یا آبمیوه‌های صنعتی از آب یا شیر کم‌چرب استفاده کند.

اگر می‌خواهید در مورد این موضوع اطلاعات بیشتری داشته باشید، مقاله «رژیم لاغری برای کودکان» و «رژیم لاغری نوجوانان» را بخوانید.

2. افزایش فعالیت بدنی

از فعالیت بدنی هم می‌توان برای کاهش خطر چاقی در دانش آموزان استفاده کرد. کودکانی که در طول روز فعالیت بیشتری انجام می‌دهند، در مقایسه با کسانی که برای مدت طولانی می‌نشینند، وزن کمتری دارند.

کودکان 6 تا 17 ساله به حداقل یک ساعت فعالیت روزانه نیاز دارند. کودکان سه تا پنج ساله هم باید در طول روز فعال باشند و بازی کنند.

3. خواب کافی

آیا می‌دانستید کودکانی که به اندازه کافی نمی‌خوابند، مستعد اضافه وزن هستند؟ برای پیشگیری از عوارض چاقی در کودکان توصیه می‌شود یک برنامه منظم برای خواب و بیداری آن‌ها تنظیم کنید.

4. محدود کردن زمان استفاده از وسایل دیجیتال

کاهش زمان استفاده از کامپیوتر، تبلت یا تلویزیون به افزایش فعالیت بدنی کودکان کمک می‌کند و خواب آن‌ها را بهبود می‌بخشد.

کودکان بزرگتر از 2 سال می‌توانند حداکثر 2 ساعت در روز از وسایل دیجیتال استفاده کنند. استفاده از این وسایل برای کودکان کمتر از 2 سال ممنوع است.

5. درگیر کردن کل اعضای خانواده

اگر کودکان ببینند والدین و سایر اعضای خانواده هم از سبک زندگی سالم پیروی می‌کنند، پیشنهادات ارائه شده برای کنترل وزن را راحت‌تر می‌پذیرند.

عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان بسیار گسترده است و از مشکلات قلبی تا سرطان و افسردگی را شامل می‌شود. با فرزندتان در مورد چاقی و عوارض آن صحبت کنید. اما بیش از حد روی عدد ترازو تاکید نداشته باشید یا او را سرزنش نکنید.

درمان چاقی به سن کودک یا نوجوان و وضعیت سلامتی او بستگی دارد. در بیشتر موارد، تغییر عادات غذایی و سطح فعالیت بدنی برای مقابله با این عارضه کافی است. اما در شرایط خاص ممکن است اقدامات پزشکی ضروری باشد.

منابع: mayoclinic, health.clevelandclinic