7 نشانه تاثیر انسولین بر چاقی و لاغری

حتما می‌دانید که انسولین در تنظیم قند خون نقش کلیدی دارد و کمبود آن می‌تواند زمینه‌ساز دیابت باشد. با این حال، طی سال‌های اخیر توجه بسیاری از محققان به جنبه‌ دیگری از این هورمون جلب شده است: ارتباط احتمالی انسولین با افزایش وزن. اما آیا این هورمون واقعا در ایجاد چاقی نقش دارد یا آنچه مطرح می‌شود بیشتر یک برداشت نادرست است؟ در این مقاله به بررسی تاثیر انسولین بر وزن می‌پردازیم و توضیح می‌دهیم که چگونه می‌توان تشخیص داد نوسانات وزن ممکن است ناشی از اختلال عملکرد این هورمون باشد.

انسولین چیست و چه نقشی در بدن دارد؟

انسولین به طور طبیعی توسط پانکراس (لوزالمعده) تولید شده و در جریان خون ترشح می‌شود. این هورمون گلوکز (قند) را از خون به سلول‌های سراسر بدن منتقل می‌کند. گلوکز هم از غذاها و نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کنید و هم از ذخایر طبیعی بدن (گلیکوژن) تامین می‌شود و منبع اصلی انرژی به شمار می‌رود.

انسولین را می‌توان به عنوان کلیدی تصور کرد که درهای سلول‌های بدن را در عضلات، بافت چربی و کبد به روی گلوکز باز می‌کند. در نتیجه، گلوکز از جریان خون خارج شده و وارد سلول‌ها می‌شود تا به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرد. اگر انسولین کافی نباشد یا به درستی کار نکند، گلوکز در خون تجمع یافته و به دیابت منجر می‌شود.

ارتباط انسولین با متابولیسم و وزن بدن

مقاومت به انسولین باعث می‌شود سلول‌ها نسبت به این هورمون حساسیت کمتری داشته باشند. بنابراین بعد از خوردن غذا، ورود گلوکز از خون به سلول‌ها دشوارتر می‌شود و سطح قند خون افزایش می‌یابد. وقتی بدن مقداری گلوکز اضافی داشته باشد که برای انرژی استفاده نمی‌شود، آن را به صورت چربی به‌خصوص در ناحیه شکم ذخیره می‌کند.

پانکراس برای مقابله با قند خون بالا، انسولین بیشتری تولید می‌کند. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که افزایش انسولین می‌تواند باعث چاقی شود. بخشی از این مسئله به این دلیل است که انسولین مانند هورمون رشد عمل می‌کند و به همین دلیل می‌تواند احساس گرسنگی ایجاد کند؛ به این معنی که باعث می‌شود بیشتر از نیاز بدنتان غذا بخورید.

مقاومت به انسولین همچنین به افت ناگهانی قند خون منجر می‌شود و میل به خوردن غذاهای شیرین را افزایش می‌دهد. چون بدن به دنبال یک منبع انرژی سریع است. از سوی دیگر، وقتی سلول‌ها برای جذب گلوکز مشکل دارند، بدن تصور می‌کند در وضعیت کمبود انرژی قرار دارد. بنابراین سرعت متابولیسم را پایین می‌آورد تا به ذخیره شدن انرژی در بدن کمک کند.

7 نشانه تاثیر انسولین بر چاقی و لاغری

مقاومت به انسولین اغلب علائم کمی دارد و ممکن است سال‌ها طول بکشد تا تشخیص داده شود. با این حال، علائم زیر می‌توانند هشداردهنده باشند:

1. افزایش وزن بدون دلیل

وقتی سلول‌ها پاسخ مناسبی به انسولین نمی‌دهند، سطح گلوکز بالا می‌رود و این امر باعث افزایش ذخایر چربی می‌شود. ناتوانی در کاهش وزن یا تجمع بیش‌ازحد چربی در بدن به‌ویژه در ناحیه شکم می‌تواند نشان‌دهنده مقاومت به انسولین باشد.

2. ولع مداوم به شیرینی

بخش قابل‌توجهی از تاثیر انسولین بر وزن به تغییر ذائقه مربوط است. به گفته محققان، هوس‌ مداوم برای خوردن شیرینی لزوما به معنی ضعیف بودن اراده نیست؛ بلکه می‌تواند نشانه‌ مقاومت به انسولین باشد.

وقتی غذای شیرین مصرف می‌کنید، قند خون به شدت اوج می‌گیرد. در نتیجه، بدن شروع به ترشح انسولین می‌کند که اغلب بیش‌ از نیاز است و باعث افت شدید و ناگهانی قند خون می‌شود. افت قند خون احساس ضعف و بی‌قراری ایجاد می‌کند، ولع برای مصرف قند را افزایش می‌دهد و این چرخه معیوب تکرار می‌شود.

3. گرسنگی و تشنگی شدید

از آنجایی که سلول‌ها در افراد مبتلا به مقاومت به انسولین برای دریافت انرژی تلاش می‌کنند، ممکن است احساس گرسنگی مفرط ایجاد شود. همچنین تجمع گلوکز در خون، کلیه‌ها را مجبور می‌کند آب بیشتری از بدن خارج کنند تا قند اضافی دفع شود. به همین دلیل است که در صورت ابتلا به مقاومت به انسولین ممکن است بیش‌ازحد تشنه شوید.

4. خستگی یا بی‌حالی مداوم

اگر سلول‌ها نتوانند به درستی از گلوکز استفاده کنند، عملا از انرژی محروم می‌مانند. این حالت، حتی با وجود مصرف کربوهیدرات بیشتر، باعث احساس خستگی و بی‌حالی مداوم یا نوسان انرژی می‌شود. اختلال در تنظیم گلوکز می‌تواند کیفیت خواب را نیز کاهش دهد که این امر به نوبه‌خود خستگی را تشدید می‌کند.

5. لکه‌های تیره روی پوست

زوائد پوستی کوچک و بی‌ضرر (اسکین تگ) یا لکه‌های تیره روی پوست اغلب افراد مبتلا به مقاومت به انسولین را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این تغییرات پوستی معمولا در اطراف گردن، زیر بغل و کشاله ران ایجاد می‌شوند، اما احتمال بروز آن‌ها روی پلک نیز وجود دارد.

6. آپنه خواب

مقاومت به انسولین با آپنه خواب مرتبط است؛ وضعیتی که در آن تنفس فرد در طول خواب به طور موقت قطع می‌شود. آپنه به خروپف و سردرد صبحگاهی منجر می‌شود و احتمال ابتلا به فشار خون بالا و سایر مشکلات سلامتی را افزایش می‌دهد.

7. ریزش مو

شواهد نشان می‌دهد که قند خون بالا که به دنبال مقاومت به انسولین رخ می‌دهد، باعث التهاب می‌شود و عملکرد سیستم عروقی را مختل می‌کند. اگر رگ‌های خونی آسیب ببینند و نتوانند به فولیکول‌های مو اکسیژن کافی برسانند، موها به‌ طور طبیعی رشد نمی‌کنند.

چرا برخی افراد به انسولین حساس‌تر یا مقاوم‌ترند؟

حساسیت به انسولین یک ویژگی فردی است و میزان پاسخ سلول‌ها به این هورمون تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد، از جمله:

1. ژنتیک و سابقه خانوادگی

سابقه خانوادگی دیابت نوع 2 یکی از عواملی است که خطر ابتلا به مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد. همچنین دیابت جوانان در زمان بلوغ (MODY) نوعی دیابت ژنتیکی است که بر نحوه ساخت و استفاده بدن از انسولین تاثیر می‌گذارد.

2. وزن و چربی احشایی

رابطه بین وزن و انسولین دوطرفه است. همان‌طور که مقاومت به انسولین باعث افزایش وزن می‌شود، چاقی نیز می‌تواند عملکرد این هورمون را مختل کند. چون سلول‌های چربی ترکیبات التهابی ترشح می‌کنند و حساسیت سلول‌ها را به انسولین کاهش می‌دهند.

3. سبک زندگی

سبک زندگی نقش موثری در بروز و تشدید مقاومت به انسولین دارد. فعالیت بدنی کم و رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات‌ ساده و چربی‌ ناسالم باعث مختل شدن عملکرد این هورمون می‌شود. کمبود خواب و استرس مزمن نیز می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد.

4. کمبود ریزمغذی‌ها

دریافت ناکافی ویتامین‌ها و مواد معدنی مهمی که به عملکرد انسولین کمک می‌کنند، می‌تواند حساسیت به این هورمون را کاهش دهد. برای مثال، منیزیم، کروم، ویتامین‌های گروه B، ویتامین K و ویتامین D همگی برای ترشح و عملکرد مناسب انسولین ضروری هستند.

چگونه سطح انسولین را متعادل نگه داریم؟ 

حفظ تعادل انسولین نیازمند توجه ویژه به تغذیه، فعالیت بدنی و سایر جنبه‌های سبک زندگی است:

1. انتخاب‌ هوشمندانه غذاها

اصلاح رژیم غذایی در بهبود عملکرد انسولین نقش چشمگیری دارد. رعایت نکات زیر به شما کمک می‌کند علائم مقاومت به انسولین را راحت‌تر کنترل کنید:

اجتناب از چربی‌های ترانس

برای اینکه تاثیر انسولین بر وزن به حداقل برسد، باید از مصرف چربی‌های ترانس بپرهیزید. این چربی‌ها هیچ فایده‌ای برای سلامتی ندارند و خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها را افزایش می‌دهند. از مهم‌ترین منابع آن‌ها می‌توان به فست فود و روغن جامد اشاره کرد.

کاهش مصرف قند

زیاده‌روی در مصرف تنقلات و نوشیدنی‌های شیرین مقاومت به انسولین را تشدید می‌کند. بهتر است به جای این دسته از خوراکی‌ها به سراغ غذاهای حاوی فیبر مانند حبوبات، سبزیجات و غلات کامل بروید. چون فیبر در دستگاه گوارش جذب نمی‌شود و قند خون را بالا نمی‌برد. همچنین برخلاف قند که باعث تحریک گرسنگی می‌شود، اشتها را کنترل کرده و احتمال پرخوری را کاهش می‌دهد.

نوشیدن چای سبز

بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که نوشیدن چای سبز به افزایش حساسیت به انسولین و کاهش قند خون کمک می‌کند. با این حال، برای تایید این موضوع باید تحقیقات بیشتری انجام شود.

تمرکز بر مصرف وعده‌های غذایی متعادل

برای جلوگیری از افزایش شدید قند خون باید غذاهای کامل بخورید و در هر وعده به مقدار متعادل پروتئین، چربی و فیبر دریافت کنید. غذاهای مغذی مانند غلات کامل، حبوبات، سبزیجات و پروتئین‌های کم‌چرب در اولویت قرار دارند.

2. فعالیت بدنی منظم

برای کنترل تاثیر انسولین بر وزن ضروری است فعالیت‌های هوازی و قدرتی را در برنامه خود بگنجانید:

• ورزش هوازی: حداقل نیم ساعت فعالیت هوازی، سه تا پنج روز در هفته، می‌تواند به افزایش حساسیت به انسولین کمک کند. پیاده‌روی سریع، دویدن، شنا و دوچرخه‌سواری از بهترین فعالیت‌ها هستند.
• تمرین قدرتی: تمرینات قدرتی که با وزن بدن، کش ورزشی یا دمبل انجام می‌شوند حساسیت به انسولین را هم در افراد سالم و هم در بیماران مبتلا به دیابت افزایش می‌دهند.

ترکیب تمرینات قدرتی و هوازی می‌تواند بیشترین تاثیر را بر عملکرد انسولین و کنترل وزن داشته باشد.

3. مدیریت وزن

کنترل وزن یکی از موثرترین راه‌ها برای بهبود حساسیت به انسولین و کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 است. در بیشتر موارد می‌توان با اصلاح سبک زندگی به وزن ایده‌آل رسید؛ اما در صورت ابتلا به چاقی شدید ممکن است مصرف دارو یا جراحی توصیه شود.

4. خواب کافی

خواب کافی به بهبود سلامتی و تقویت حساسیت به انسولین کمک می‌کند. اکثر بزرگسالان به هفت تا 9 ساعت خواب در شب نیاز دارند.

5. کاهش استرس

استرس بدن را به حالت جنگ یا گریز می‌برد و باعث تولید هورمون‌هایی می‌شود که گلیکوژن را به گلوکز تبدیل می‌کنند. این هورمون‌ها حساسیت به انسولین را کاهش می‌دهند و قند خون را بالا می‌برند.

کلام پایانی

انسولین نه دشمن است و نه قهرمان؛ این هورمون حیاتی به تامین انرژی سلول‌ها و حفظ قند خون در محدوده طبیعی کمک می‌کند. اما افزایش بیش‌ازحد آن می‌تواند اثرات منفی داشته باشد و به مشکلاتی مانند چاقی منجر شود.

خوشبختانه، تاثیر انسولین بر وزن قابل کنترل است. رعایت تعادل و سبک زندگی سالم در تنظیم این هورمون نقش محوری دارد. با مدیریت وزن، پیروی از رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم، بهبود کیفیت خواب و کاهش استرس می‌توان حساسیت سلول‌ها را به انسولین افزایش داد و سلامت کلی بدن را ارتقا بخشید.

منابع: my.clevelandclinic, drtsoukalas, healthline