سندروم متابولیک چیست؟ علائم، علل، درمان و پیشگیری

سندروم متابولیک مجموعه‌ای از اختلالات است که با هم رخ می‌دهند و خطر ابتلا به بیماری‌های جدی مانند بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت نوع 2 را به شدت بالا می‌برند. اما علت سندروم متابولیک چیست و چگونه می‌توان با این بیماری مقابله کرد؟

در این مقاله به بررسی سندروم متابولیک می‌پردازیم و در مورد علائم، علل، عوارض و مهم‌تر از همه، روش‌های پیشگیری و درمان آن صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید تا با این بیماری آشنا شوید و بتوانید گام‌های موثری برای حفظ سلامتی خود بردارید.

سندروم متابولیک چیست؟

سندروم متابولیک به گروهی از شرایط گفته می‌شود که در کنار هم خطر ابتلا به بیماری قلبی، دیابت نوع 2 و سکته مغزی را افزایش می‌دهند. همچنین می‌توانند سایر به مشکلات سلامتی مثل آترواسکلروز (تصلب شرایین) و آسیب اندام‌ها منجر شوند.

به این بیماری سندروم ایکس یا سندروم مقاومت به انسولین هم می‌گویند.

معیارهای تشخیص سندروم متابولیک

اگر سه مورد از موارد زیر را داشته باشید، به سندروم ایکس مبتلا هستید:

• چاقی شکمی: اندازه دور کمر بیشتر از 40 اینچ (101/6 سانتی‌متر) در مردان و بیشتر از 35 اینچ (88/9 سانتی‌متر) در زنان، چاقی شکمی در نظر گرفته می‌شود. البته به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی ممکن است این معیار در جوامع مختلف متفاوت باشد.
• افزایش تری‌گلیسیرید خون: تری‌گلیسیرید بالاتر از 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یکی از معیارهای تشخیص این سندروم است.
• کاهش HDL یا کلسترول خوب: HDL کمتر از 40 میلی‌گرم در دسی‌لیتر در مردان و کمتر از 50 میلی‌گرم در دسی‌لیتر در زنان با سندروم متابولیک مرتبط است.
• افزایش قند خون: قند خون ناشتا باید کمتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد. قند خون بین 100 تا 125 میلی‌گرم در دسی‌لیتر نشان‌دهنده پیش‌دیابت و بالاتر از 125 میلی‌گرم در دسی‌لیتر نشانه دیابت است.
• فشار خون بالا: اگر فشار خون سیستولیک شما بالاتر از 130‌ میلی‌متر جیوه و فشار خون دیاستولیک‌تان بالاتر از 85 میلی‌متر جیوه باشد، به پرفشاری خون مبتلا هستید.

تمامی این شرایط به‌ تنهایی خطر ابتلا به بیماری‌ قلبی، دیابت و سکته مغزی را افزایش می‌دهند. اما وقتی به سه یا تعدادی بیشتری از آن‌ها مبتلا باشید، این خطر به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.

به نقل از «hopkinsmedicine»، بیشتر افرادی که سندروم متابولیک دارند، دچار مقاومت به انسولین هستند. بدن انسولین تولید می‌کند تا گلوکز (قند) وارد سلول‌ها شده و به‌ عنوان منبع انرژی استفاده شود.

چاقی که در افراد مبتلا به سندروم متابولیک شایع است، باعث می‌شود سلول‌های بدن به سختی به انسولین پاسخ دهند. اگر بدن نتواند انسولین کافی برای غلبه بر این مقاومت تولید کند، سطح قند خون افزایش می‌یابد و دیابت نوع 2‌ رخ می‌دهد.

سندروم متابولیک چه علائمی دارد؟

سندروم ایکس همیشه با علائم همراه نیست. علائم شما بسته به اینکه کدام‌یک از پنج بیماری مرتبط با این سندروم را داشته باشید، متفاوت است.

برای مثال، پرفشاری خون، افزایش تری‌گلیسیرید یا کاهش HDL معمولا هیچ علامتی ندارد. اما در صورت بالا بودن قند خون ممکن است با مشکلات زیر مواجه شوید:

• تیره شدن پوست در زیر بغل، پشت گردن یا زیر سینه‌ها (آکانتوزیس نیگریکانس)
• تاری دید
• تشنگی زیاد (پلی‌دیپسی)
• تکرر ادرار به خصوص در شب
• خستگی

علائم سندروم متابولیک ممکن است شبیه سایر بیماری‌ها باشد. برای تشخیص دقیق به پزشک مراجعه کنید.

علت سندروم متابولیک چیست؟

کارشناسان دقیقا نمی‌دانند که چه چیزی باعث سندروم متابولیک می‌شود. اما از آنجا که بین این بیماری و مقاومت به انسولین ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، بسیاری از آن‌ها معتقدند که مقاومت به انسولین ممکن است در بروز آن نقش داشته باشد.

علاوه بر این، عوامل زیر می‌توانند احتمال ابتلا به این سندروم را افزایش دهند:

• سن (هر چقدر سن شما بالاتر باشد، خطر ابتلا به سندروم ایکس بیشتر است.)
• اضافه وزن و چاقی (شاخص توده بدنی یا بی ام ای بالاتر از 25 با سندروم متابولیک مرتبط است.)
• سابقه شخصی یا خانوادگی دیابت (کسانی که یکی از اعضای خانواده آن‌ها به دیابت نوع 2 مبتلا است و زنانی که سابقه دیابت بارداری دارند، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به سندروم ایکس هستند.)
• سیگار کشیدن
• مصرف نوشیدنی‌های الکلی
• استرس
• یائسگی
• پیروی از رژیم غذایی پرچرب
• سبک زندگی کم‌تحرک
• مصرف دارو (از جمله کورتیکواستروئیدها، بعضی از داروهای کاهش‌دهنده فشار خون، داروهای HIV و بعضی از داروهای روان‌پزشکی)

عوارض سندروم متابولیک

این بیماری با طیف وسیعی از مشکلات همراه است، از جمله:

• بیماری قلبی
• تنگی آئورت
• فیبریلاسیون دهلیزی
• سکته مغزی
• آسیب‌‌دیدگی اندام‌ها به ویژه لوزالمعده، کبد، کیسه صفرا و کلیه‌ها
• بعضی از سرطان‌ها مانند سرطان روده بزرگ، سرطان سینه و سرطان پروستات
• دیابت نوع 2
• التهاب طولانی و مشکلات سیستم ایمنی
• اختلال نعوظ
• عوارض بارداری مانند پره‌اکلامپسی، اکلامپسی و دیابت بارداری
• مشکلات مربوط به تفکر و حافظه

راه تشخیص سندروم متابولیک چیست؟

پزشک این بیماری را با معاینه بدنی، اندازه‌گیری دور کمر، اندازه‌گیری فشار خون و آزمایش خون (بررسی سطح چربی‌های خون و قند خون) تشخیص می‌دهد. همچنین می‌تواند به شما در شناسایی علت سندروم متابولیک و کنترل آن کمک کند.

درمان سندروم متابولیک

انتخاب درمان مناسب به سن و وضعیت سلامتی شما بستگی دارد. پزشک ممکن است یک یا چند مورد از راهکارهای زیر را برای درمان سندروم متابولیک پیشنهاد می‌دهند:

1. اصلاح سبک زندگی

معمولا درمان سندروم ایکس به تغییر سبک زندگی نیاز دارد. این راهکار شامل کاهش وزن، همکاری با متخصص تغذیه برای اصلاح رژیم غذایی و ورزش منظم است.

کاهش وزن به افزایش کلسترول خوب و کاهش کلسترول بد (LDL) و تری‌گلیسیرید کمک می‌کند. همچنین احتمال ابتلا به دیابت نوع 2‌ را به حداقل می‌رساند.

حتی چند کیلو کاهش وزن می‌تواند فشار خون را پایین بیاورد و حساسیت به انسولین را بهبود بخشد. علاوه بر این، قادر است چربی انباشته شده در اطراف شکم را از بین ببرد.

سایر تغییرات سبک زندگی عبارتند از:

• ترک سیگار و اجتناب از مصرف الکل: سیگار کلسترول خوب را کاهش و فشار خون را افزایش می‌دهد. همچنین به رگ‌ها آسیب می‌رساند و به بیماری عروق کرونر قلب منجر می‌شود.
• خواب باکیفیت: خواب باکیفیت برای سلامت کلی بدن حیاتی است. کمبود خواب یا اختلال خواب (از جمله آپنه خواب) می‌تواند علت سندروم متابولیک باشد یا باعث بدتر شدن آن شود.
• کنترل استرس: افزایش کورتیزول (هورمون استرس) می‌تواند در مدت زمان طولانی سطح تری‌گلیسیرید، قند خون و فشار خون را بالا ببرد. ورزش، یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق همگی برای کنترل استرس مفیدند.

2. رژیم غذایی

تغییر رژیم غذایی برای درمان سندروم متابولیک مهم است. درمان مقاومت به انسولین هم کلید تغییر سایر عوامل خطر این بیماری است.

به طور کلی، کاهش وزن و فعالیت بدنی بهترین راه برای درمان مقاومت به انسولین محسوب می‌شود. با انجام موارد زیر می‌توانید به این هدف دست یابید:

• غذاهای رژیمی و متنوع را در برنامه روزانه خود بگنجانید. برای آشنایی با این غذاها می‌توانید به سایت چنگال مراجعه کنید یا از متخصص تغذیه کمک بگیرید.
• از چربی‌های سالم استفاده کنید. چربی‌های غیراشباع به حفظ سلامت قلب می‌کنند. آن‌ها در مغزیجات، دانه‌ها و بعضی از انواع روغن‌ مانند زیتون و کلزا یافت می‌شوند.
• به جای برنج سفید و نان سفید از غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای و نان سبوس‌دار استفاده کنید. آن‌ها به دلیل داشتن فیبر، انسولین را به سرعت بالا نمی‌برند و گرسنگی را تحریک نمی‌کنند. توصیه می‌شود حداقل نیمی از غلات مصرفی خود را از بین غلات کامل انتخاب کنید.
• میوه و سبزی بیشتری مصرف کنید. حتما میوه‌ها و سبزیجات متنوع بخورید. چون از نظر نوع و مقدار مواد مغذی با هم متفاوت هستند.
• پرخوری نکنید. اگر در رستوران غذا می‌خورید، بخشی از غذای خود را با دیگران به اشتراک بگذارید یا آن را به خانه ببرید.
• برچسب مواد غذایی را با دقت بخوانید. غذاهایی را انتخاب کنید که قند افزوده، چربی و کالری کمتری دارند.

3. فعالیت بدنی

وقتی از علت سندروم متابولیک صحبت به میان می‌آید، کم‌تحرکی یکی از مهم‌ترین عواملی است که باید به آن اشاره کرد.

ورزش به حفظ یا افزایش توده عضلانی و در عین حال چربی‌سوزی کمک می‌کند. هر چقدر توده عضلانی بیشتر باشد، متابولیسم بالاتر است و وزن بدن سریع‌تر کم می‌شود.

ورزش فشار خون را کاهش می‌دهد و به پیشگیری از دیابت نوع 2 کمک می‌کند. همچنین برای کنترل اشتها، بهبود خواب و کاهش چربی خون مفید است.

تقریبا همه افراد می‌توانند از تاثیر پیاده روی در لاغری و بهبود سلامتی سود ببرند. در ابتدا چند روز در هفته و هر بار 30‌ دقیقه پیاروی کنید. سپس مدت زمان پیاده‌روی و تعداد روزهای آن را به تدریج افزایش دهید.

قبل از شروع یک برنامه ورزشی جدید حتما با پزشک در مورد شدت و مدت زمان آن صحبت کنید.

4. دارودرمانی

افرادی که سندروم متابولیک دارند یا در معرض خطر ابتلا به آن هستند ممکن است به دارو نیاز داشته باشند. این موضوع به خصوص در مورد کسانی صادق است که نتوانسته‌اند وضعیت سلامتی خود را با رژیم غذایی و سایر تغییرات سبک زندگی بهبود بخشند.

دارو برای کمک به کاهش فشار خون، بهبود متابولیسم انسولین، کاهش کلسترول LDL و افزایش کلسترول HDL تجویز می‌شود.

5. جراحی کاهش وزن

جراحی کاهش وزن (جراحی باریاتریک) برای چاقی مفرط که به رژیم غذایی، ورزش و دارو پاسخ نمی‌دهد، مفید است. همچنین ممکن است به کسانی که اضافه وزن کمتری دارند، اما به دلیل چاقی به مشکلات زیادی مبتلا شده‌اند، پیشنهاد شود.

تحقیقات نشان می‌دهد که جراحی بای‌پس معده در مدت یک سال به کاهش فشار خون، کلسترول و وزن بدن کمک می‌کند.

جراحی باریاتریک به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. با این حال، همه آن‌ها با ایجاد سوء جذب (تغییر عملکرد دستگاه گوارش)، محدود کردن حجم معده یا ترکیبی از این 2 روش به کاهش وزن کمک می‌کنند.

چگونه از سندروم متابولیک پیشگیری کنیم؟

شما نمی‌توانید تمام عوامل خطر مرتبط با این بیماری از جمله ژنتیک و سن خود را تغییر دهید. اما اصلاح سبک زندگی که به درمان این بیماری کمک می‌کند، احتمال بروز آن را هم کاهش می‌دهد.

توصیه می‌شود برای چکاپ و آزمایش خون به طور منظم به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر سابقه خانوادگی دیابت، پرفشاری خون و چربی خون بالا را دارید، این موضوع را به پزشک اطلاع دهید.

فراموش نکنید که حفظ وزن در محدوده مناسب، داشتن رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم بهترین راه برای پیشگیری از سندروم متابولیک است. رژیم غذایی شما باید مقدار کمی نمک، قند، چربی و غلات تصفیه شده داشته باشد.

---

علت سندروم متابولیک معمولا به ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی مربوط می‌شود که بعضی از آن‌ها از جمله چاقی، کم‌تحرکی، مصرف سیگار، نوشیدن الکل و... قابل کنترل هستند.

اصلاح سبک زندگی و مراجعه منظم به پزشک می‌تواند از بروز مشکلات جدی مرتبط با این بیماری جلوگیری کند و کیفیت زندگی شما را بهبود بخشد.