چاقی ناگهانی چیست و چرا باید جدی گرفته شود؟

بسیاری از افراد در مدت سه هفته ممکن است بین یک تا 2 کیلوگرم نوسان وزن را تجربه کنند که معمولا ناشی از تغییرات سبک زندگی است. اما چاقی ناگهانی و شدید می‌تواند نشانه وجود یک بیماری بوده و نیازمند درمان باشد.

اگر می‌خواهید با دلایل افزایش سریع وزن آشنا شوید و بدانید چگونه می‌توان این وضعیت را کنترل یا درمان کرد، تا پایان این مقاله از مجله سلامتی چنگال همراه ما باشید.

علت چاقی ناگهانی چیست؟

افزایش وزن سریع دلایل مختلفی دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1. ترک سیگار

به نقل از وب‌سایت «medicalnewstoday»، بعضی از افراد ممکن است در اولین روزهایی که سیگار را کنار می‌گذارند دچار افزایش وزن شوند.

نیکوتین موجود در سیگار متابولیسم بدن را افزایش داده و اشتها را کاهش می‌دهد. بنابراین وقتی فرد سیگار کشیدن را ترک می‌کند، ممکن است بیشتر احساس گرسنگی کند و حجم غذای خود را افزایش دهد.

2. نارسایی قلبی

به گفته انجمن قلب آمریکا، افزایش وزن بیش از 0/9 تا 1/4 کیلوگرم در طول 24 ساعت یا 2/3 کیلوگرم در هفته می‌تواند در افراد مبتلا به  نارسایی قلبی نشانه وخامت وضعیت سلامتی باشد.

وقتی جریان خون به کندی به قلب می‌رسد یا از آن برمی‌گردد، عملکرد اعضای مهم بدن دچار مشکل می‌شود. این موضوع احتمال تجمع مایعات را در بافت‌ها افزایش می‌دهد و در نهایت به ورم یا چاقی ناگهانی منجر می‌شود.

سایر علائم و نشانه‌های نارسایی قلبی عبارتند از:

• ادم ریوی (تجمع مایع در ریه‌ها)
• سرفه مداوم
• احساس تنگی نفس حتی در حالت استراحت
• سرگیجه
• گیجی
• کاهش اشتها

وزن بدن معمولا در طول روز یا هفته کمی تغییر می‌کند. اگر وزن به حالت عادی برگردد و نشانه‌های دیگری وجود نداشته باشد، افزایش موقت وزن ممکن است ناشی از نفخ باشد.

3. مشکلات کلیوی

تورم پاها و چاقی ناگهانی ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های کلیوی مانند نارسایی کلیه یا سندرم نفروتیک باشد.

کلیه‌ها مسئول تصفیه مواد زائد و مایعات اضافی هستند. بنابراین اگر آسیب ببینند، ممکن است این مواد به درستی دفع نشده و در بدن انباشته شوند.

از سایر علائم مشکلات کلیوی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی
• اختلال خواب
• خشکی و خارش پوست
• ادرار خونی یا کف‌آلود
• تکرر ادرار
• پف‌آلود بودن اطراف چشم‌ها
• کاهش اشتها
• گرفتگی عضلات

4. سیروز

سیروز یک بیماری پیش‌رونده است که در آن بافت سالم کبد به تدریج با بافت اسکار جایگزین می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث تجمع مایع در شکم (آسیت) شود و با علائم زیر همراه باشد:

• افزایش وزن
• مشکلات تنفسی
• ورم مچ پا
• دل‌درد
• فتق ناف یا کشاله ران

5. سرطان تخمدان

سرطان تخمدان هم ممکن است مثل سیروز باعث انباشته شدن مایعات در شکم شود و وزن بدن را بالا ببرد.

بعضی از افراد در مراحل اولیه بیماری علائم خاصی ندارند؛ اما با پیشرفت آن احتمالا مشکلات زیر را تجربه می‌کنند:

• درد در ناحیه شکم یا لگن
• اختلال خواب
• نیاز مکرر یا فوری به دفع ادرار
• کاهش اشتها یا احساس سیری زودرس
• قاعدگی نامنظم
• سوء هاضمه

6. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یک اختلال هورمونی است که در آن تعادل هورمون‌ها به‌ویژه استروژن و هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) به هم می‌خورد. این وضعیت ممکن است باعث بروز آکنه، اختلال قاعدگی، رشد موهای زائد و چاقی ناگهانی شود.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک عملکرد بدن را در استفاده از انسولین دچار اختلال می‌کند. وقتی مقاومت به انسولین رخ می‌دهد، کربوهیدرات‌های مصرفی به جای تبدیل شدن به انرژی به شکل چربی ذخیره می‌شوند. این موضوع در بعضی افراد باعث چاقی شکمی می‌شود.

7. کم‌کاری غده تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)

در هیپوتیروئیدیسم، غده تیروئید که در جلوی گردن قرار دارد، هورمون کافی ترشح نمی‌کند. این وضعیت می‌تواند باعث افزایش وزن، پف کردن صورت و گواتر (بزرگ شدن تیروئید) شود. همچنین ممکن است با احساس خستگی، خشکی پوست یا ریزش مو همراه باشد.

تیروئید نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن ایفا می‌کند. زمانی که میزان ترشح هورمون‌های این غده کاهش می‌یابد، مصرف انرژی هم پایین می‌آید. در نتیجه، بدن کالری کمتری می‌سوزاند و روند سوخت‌وساز کندتر می‌شود.

8. سندرم کوشینگ

وقتی سطح کورتیزول (هورمون استرس) برای مدت طولانی در بدن بالا بماند، ممکن است علائم سندرم کوشینگ ظاهر شود.

در این حالت، چربی به ‌طور غیرطبیعی در نواحی خاصی از بدن مانند شکم و اطراف صورت انباشته می‌شود. همچنین ممکن است پوست دچار ترک‌ (استرچ مارک) شده یا با کوچک‌ترین ضربه به راحتی کبود شود.

استفاده طولانی‌مدت از داروهای استروئیدی (کورتون‌ها) یکی از عواملی است که احتمال ابتلا به سندرم کوشینگ و چاقی ناگهانی را افزایش می‌دهد.

در بعضی موارد هم وجود تومور در غده هیپوفیز مغز باعث تحریک غدد فوق کلیوی می‌شود و ترشح کورتیزول را تحریک می‌کند.

9. افسردگی و اضطراب

شاید جالب باشد بدانید که مشکلات سلامت روان هم می‌توانند در بسیاری از موارد علت چاقی بی دلیل باشدن.

پرخوری یک واکنش رایج برای کنار آمدن با اختلالات خلقی مانند افسردگی و اضطراب است. این اختلالات همچنین ممکن است به خستگی و کاهش تمرکز منجر شوند و میل به ورزش کردن را کاهش دهند.

10. بی‌خوابی

بعد از یک شب بی‌خوابی میزان هورمون گرلین که پیام گرسنگی را به مغز می‌رساند افزایش پیدا می‌کند، در حالی که سطح لپتین که احساس سیری ایجاد می‌کند کاهش می‌یابد. این تغییرات به مرور زمان باعث افزایش وزن می‌شوند.

کم‌خوابی همچنین توانایی تصمیم‌گیری را کاهش می‌دهد. زمانی که بدن خسته است، احتمال رفتارهای ناگهانی و بدون فکر بیشتر می‌شود و این امر ممکن است میل به خوردن شیرینی‌جات را افزایش دهد.

11. داروها

بعضی از داروهای روانپزشکی به‌خصوص آن‌هایی که برای درمان افسردگی و اختلال دوقطبی استفاده می‌شوند می‌توانند به چاقی ناگهانی منجر شوند. این داروها با تاثیر مستقیم روی مغز به ‌طور ناخودآگاه تمایل به خوردن غذا را افزایش می‌دهند.

داروهایی که برای کنترل فشار خون مصرف می‌شوند و همچنین انسولین تزریقی هم از جمله مواردی هستند که ممکن است در بالا رفتن وزن نقش داشته باشند.

قبل از شروع مصرف هر داروی جدید، چه بدون نسخه و چه تجویزی، بهتر است از پزشک یا داروساز سوال کنید که آیا افزایش وزن جزء عوارض شناخته شده آن دارو محسوب می‌شود یا خیر.

12. یائسگی

کاهش هورمون استروژن در دوران یائسگی و سال‌های منتهی به آن باعث چاقی می‌شود و به‌خصوص تجمع چربی را در ناحیه شکم افزایش می‌دهد.

چاقی شکمی ناشی از یائسگی با بیماری‌ قلبی و فشار خون بالا مرتبط است. اما خوشبختانه، رعایت رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی و ورزش منظم می‌تواند به کنترل این مشکل کمک کند. برای کسب اطلاعات بیشتر، مقاله «تغذیه در دوران یائسگی» را بخوانید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر وزن‌تان به سرعت و بدون هیچ دلیل واضحی افزایش پیدا کرد، بهتر است با پزشک مشورت کنید. این موضوع به‌خصوص زمانی مهم است که چاقی ناگهانی با علائم زیر همراه باشد:

• یبوست
• تعریق زیاد
• احساس سرمای بیش‌ازحد
• تب
• ریزش مو
• تپش قلب
• تنگی نفس
• تغییرات بینایی
• تورم پا

راه درمان چاقی ناگهانی چیست؟

درمان این عارضه به علت بروز آن بستگی دارد. بنابراین راهکاری که برای یک فرد موثر است، ممکن است برای شما مناسب نباشد.

پزشک برای یافتن دلیل اصلی افزایش وزن معاینه بدنی انجام می‌دهد، شاخص توده بدنی یا بی ام ای (BMI) را محاسبه می‌کند و احتمالا آزمایش‌ خون برای بررسی سطح هورمون‌ها می‌نویسد.

پس از شناسایی علت اصلی، پزشک یک برنامه درمانی مناسب طراحی می‌کند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تجویز دارو یا تغییر داروهای فعلی
• اصلاح سبک زندگی
• تمرینات ذهن‌آگاهی مانند مدیتیشن

چگونه از افزایش وزن ناگهانی جلوگیری کنیم؟

چاقی ناگهانی در بسیاری از موارد قابل پیشگیری نیست. اما اگر فکر می‌کنید این مشکل به عادات غذایی یا سبک زندگی‌ شما مربوط است، راهکارهای زیر را امتحان کنید:

• مصرف تنقلات و نوشیدنی‌های شیرین را کاهش دهید.
• از مصرف غذاهای فرآوری شده بپرهیزید.
• پرخوری نکنید و مراقب حجم غذای مصرفی خود باشید.
• ورزشی که از آن لذت می‌برید را انتخاب کنید و آن را هر روز حداقل به مدت 30 دقیقه انجام دهید.
• تمرینات ذهن‌آگاهی مانند مدیتیشن یا یوگا را در برنامه‌ روزمره خود بگنجانید.
• از یک دکتر تغذیه خوب در تهران یا سایر شهرها بخواهید یک برنامه غذایی مناسب برای شما تنظیم کند.

---

اگر عادات غذایی و برنامه ورزشی خود را تغییر نداده‌اید اما به‌ سرعت در حال افزایش وزن هستید، به پزشک مراجعه کنید. چون این وضعیت ممکن است نشانه یک بیماری زمینه‌ای جدی از جمله سیروز کبدی یا نارسایی قلبی باشد.

پزشک علت چاقی ناگهانی را با معاینه بدنی، گرفتن شرح حال و آزمایش خون تشخیص می‌دهد و یک برنامه درمانی مناسب برای کنترل آن تنظیم می‌کند.