سوما یا سوماتروپین چیست؟ کاربردها، عوارض و تاثیر آن بر لاغری

سوما یا سوماتروپین نوعی هورمون رشد مصنوعی است که در سال‌های اخیر در میان علاقه‌مندان به تناسب اندام محبوبیت زیادی پیدا کرده است. بعضی افراد این دارو را ابزار موثری برای چربی‌سوزی و افزایش حجم عضله می‌دانند، در حالی که استفاده نادرست و خودسرانه از آن می‌تواند پیامدهای جدی مثل اختلالات هورمونی و سرطان به‌ همراه داشته باشد.

در این مقاله در مورد کاربردها در علم پزشکی صحبت کرده و چند راهکار طبیعی برای افزایش هورمون رشد ارائه می‌دهیم.

سوما یا سوماتروپین چیست؟

هورمون رشد (GH) هورمونی است که توسط غده هیپوفیز ساخته می‌شود. وظیفه اصلی این هورمون، تحریک کبد برای تولید فاکتور رشد شبه انسولین-1 (IGF-1) است؛ هورمونی که در رشد و تکامل کودکان نقش دارد.

هورمون رشد هم به‌ طور مستقیم و هم از طریق IGF-1 به رشد استخوان‌های بلند کودکان کمک می‌کند. از سایر اثرات آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش تجزیه ذخایر چربی‌ و استفاده از آن‌ها برای تولید انرژی
• کاهش اثرات انسولین (انسولین قند را از خون به داخل سلول‌ها منتقل می‌کند)
• احتباس سدیم، فسفات و آب در بدن
• تحریک تولید پروتئین که بخش عمده‌ای از عضلات را تشکیل می‌دهد

سوماتروپین آنالوگ هورمون رشد انسانی است و در بدن مانند آن عمل می‌کند. این دارو با اثر بر گیرنده‌های خاصی در سلول‌های بدن باعث فعال شدن سیگنال‌هایی می‌شود که اثراتی مشابه هورمون رشد ایجاد می‌کنند.

در کودکان به رشد و تکامل طبیعی کمک می‌کند، اما در بزرگسالان برای تنظیم متابولیسم و حفظ عملکرد سالم استخوان‌ها، عضلات و بافت‌های بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاربردهای پزشکی

سوما در درمان مشکلات زیر کاربرد دارد:

• کمبود هورمون رشد (GHD): مشکلی که در آن بدن به اندازه کافی هورمون رشد تولید نمی‌کند.
• اختلالات رشد: اختلالاتی که در آن‌ها کودکان به دلیل مشکلات هورمونی، بیماری‌های ژنتیکی یا عوامل ناشناخته، رشد طبیعی ندارند.
• سندرم تحلیل عضلانی (کاشکسی): این عارضه در افراد مبتلا به HIV به کاهش توده عضلانی و چربی منجر می‌شود.

سوما برای لاغری؛ واقعیت یا تبلیغات؟

افراد چاق معمولا در مقایسه با دیگران هورمون رشد کمتری دارند. به همین دلیل، بعضی افراد از سوماتروپین برای تحریک چربی‌سوزی استفاده می‎کنند. اما نتایج تحقیقات در این زمینه ضدونقیض است.

در بعضی از تحقیقات مشاهده شده که استفاده از این دارو در کنار رژیم‌ کم‌کالری تاثیر قابل‌توجهی بر وزن ندارد. اما سایر مطالعات نشان داده‌اند که این دارو برای کاهش توده چربی به‌ویژه چربی احشایی (چربی اطراف اندام‌های شکمی) موثر است.

هورمون رشد با تاثیر بر 2 آنزیم که کنترل لیپولیز (تجزیه چربی‌های ذخیره‌شده) و لیپوژنز (تجمع چربی) را بر عهده دارند، باعث کاهش وزن می‌شود. این آنزیم‌ها عبارتند از:

1. لیپوپروتئین لیپاز (LPL)

هورمون رشد فعالیت LPL را مهار می‌کند. LPL مسئول انباشت تری‌گلیسیرید در بافت چربی است و با تجزیه تری‌گلیسیریدها، اسید چرب آزاد (FFA) تولید می‌کند که می‌تواند مجددا توسط سلول‌های چربی جذب شود.

هورمون رشد با افزایش مصرف اسیدهای چرب آزاد به‌ عنوان منبع انرژی، میزان استفاده از قند و پروتئین را برای این منظور کاهش می‌دهد. اثر مهاری آن بر فعالیت LPL در چربی‌های شکمی بیشتر از چربی زیرپوستی است.

افزایش سطح FFA در جریان خون باعث کاهش ترشح هورمون رشد می‌شود. این موضوع علت پایین بودن سطح این هورمون را در افراد چاق توضیح می‌دهد. چرا که به دلیل حجیم بودن بافت چربی، مقدار زیادی FFA در خون این افراد وجود دارد.

2. لیپاز حساس به هورمون (HSL)

هورمون رشد باعث تقویت عملکرد HSL می‌شود. این آنزیم تری‌گلیسیریدهای ذخیره‌شده را به گلیسرول و اسید چرب آزاد تجزیه کرده و امکان استفاده از FFAرا به‌ عنوان منبع انرژی در سایر بخش‌های بدن فراهم می‌کند.

هورمون رشد گیرنده‌هایی که سلول‌ها برای شناسایی هورمون‌های فعال‌کننده HSL دارند را افزایش می‌دهد و از تجزیه پیام‌رسان‌ها در سلول جلوگیری می‌کند که همین امر باعث اثرگذاری HSL می‌شود.

دوز مصرف و نحوه استفاده

نحوه تزریق با توجه به شرکت تولیدکننده آن می‌تواند متفاوت باشد. این دارو بسته به برند ممکن است به صورت عضلانی یا زیرپوستی تزریق شود.

چنانچه به بیماری خاصی مبتلا هستید که با کاهش هورمون رشد مرتبط است، مصرف باید تحت نظر پزشک انجام شود. حتی اگر هدف چربی‌سوزی باشد، مشورت با پزشک برای بررسی مزایا، معایب و خطرات احتمالی ضروری است.

عوارض مصرف

از شایع‌ترین عوارض این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ضخیم شدن پوست در محل تزریق
• درد، خارش، تورم یا قرمزی در محل تزریق
• سردرد
• استفراغ یا معده‌درد
• تجمع مایعات در بدن
• درد مفاصل، عضلات یا مچ دست
• بی‌حسی، گزگز و سوزش در بازوها، پاها یا صورت
• بثورات پوستی
• گلودرد، سرفه، تب یا سایر علائم عفونت
• درد گوش
• ریزش مو

اگر علائم فوق شدید بودند یا برای مدت طولانی ادامه داشتند، با پزشک تماس بگیرید.

عوارض جانبی جدی 

سوماتروپین ممکن است در بعضی افراد عوارض جدی ایجاد کند. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، فورا مصرف دارو را قطع کرده و به اورژانس مراجعه کنید:

• واکنش آلرژیک شدید: مشکلات تنفسی، خس‌خس سینه، تپش قلب، تورم غدد لنفاوی، تورم صورت، لب‌ها، دهان، زبان یا گلو، مشکل در بلع، کهیر، حالت تهوع یا استفراغ و سرگیجه
• افزایش قند خون: احساس تشنگی یا گرسنگی شدید، تکرر ادرار، خستگی، گیجی و استشمام بوی میوه در دهان
• افزایش فشار اطراف مغز: تاری دید یا سایر تغییرات بینایی، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ و سردرد
• کم‌کاری تیروئید: احساس سرما، افزایش وزن ناخواسته، خستگی مداوم و یبوست
• کاهش عملکرد غده آدرنال: ضعف، خستگی یا کمبود انرژی، افت فشار خون، حالت تهوع و استفراغ
• پانکراتیت (التهاب لوزالمعده): استفراغ یا درد شدید در قسمت بالای شکم که به کمر سرایت می‌کند

این دارو احتمال ابتلا به بعضی از انواع سرطان‌ از جمله سرطان مغز یا پوست را افزایش می‌دهد. اگر با علائم هشداردهنده زیر مواجه شدید، در اسرع وقت نزد پزشک بروید:

• تغییر در بینایی یا رفتار
• سردرد
• تغییر خال‌ها، لکه‌های مادرزادی یا رنگ پوست

خطرات مصرف خودسرانه و داروی تقلبی

متاسفانه، سوماتروپین در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به ‌صورت غیرقانونی و بدون نظارت پزشک عرضه می‌شود. مصرف خودسرانه این دارو می‌تواند پیامدهای خطرناکی از جمله دیابت، اختلالات هورمونی و افزایش ریسک سرطان را به همراه داشته باشد.

در مواردی که دارو تقلبی باشد، خطر عوارض جانبی به ‌مراتب بیشتر بوده و ممکن است به آسیب‌های شدید جسمی یا حتی کما منجر شود.

جایگزین‌های طبیعی برای سوما

هورمون رشد تحت تاثیر رژیم غذایی و سبک زندگی است و به همین دلیل امکان افزایش آن با روش‌های طبیعی زیر وجود دارد:

1. کنترل مصرف قند

هر چقدر پانکراس انسولین بیشتری ترشح کند، سطح هورمون رشد در بدن پایین‌تر می‌آید. از آنجایی که قند و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده مانند نان سفید و شیرینی تاثیر زیادی در افزایش انسولین دارند، کاهش مصرف آن‌ها می‌تواند سطح هورمون رشد را بالا ببرد.

2. زمان‌بندی مناسب وعده‌های غذایی

بدن در طول شب هورمون رشد بیشتری تولید می‌کند. سطح انسولین بلافاصله پس از صرف غذا به سرعت افزایش می‌یابد و حدود 2 تا سه ساعت طول می‌کشد تا تثبیت شود. بنابراین بهتر است بین آخرین وعده غذایی و زمان خواب حداقل 2 ساعت فاصله باشد.

3. مصرف غذاهای غنی از گلوتامین

گلوتامین یک نوع اسید آمینه است که حتی در دوزهای کم می‌تواند باعث افزایش قابل‌توجه هورمون رشد شود. اگر می‌خواهید در بدنتان هورمون رشد بیشتری داشته باشید، غذاهای غنی از گلوتامین مثل اسفناج، گوشت، تخم‌مرغ، ماهی و ماست را به رژیم خود اضافه کنید.

4. فستینگ متناوب

از آنجایی که رژیم فستینگ بر سطح انسولین و چربی بدن تاثیر می‌گذارد، می‌تواند روی هورمون رشد هم موثر باشد. تحقیقات نشان داده‌اند که فستینگ سه روزه سطح هورمون رشد را 300 درصد و فستینگ هفت روزه سطح آن را 1250 درصد افزایش می‌دهد.

با توجه به اینکه روزه‌داری طولانی‌مدت توصیه نمی‌شود، متخصصان فستینگ متناوب را پیشنهاد می‌دهند. این روش انواع مختلفی دارد که از محبوب‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فستینگ 16 ساعته (16 ساعت روزه‌داری و هشت ساعت بازه غذا خوردن)
• فستینگ 5:2‌ (2 روز در هفته محدود کردن کالری دریافتی و پنج روز تغذیه عادی)

5. بهبود کیفیت خواب

غده هیپوفیز در حین خواب هورمون رشد بیشتری ترشح می‌کند. کم‌خوابی یکی از عوامل اصلی کاهش هورمون رشد است. بنابراین داشتن خواب مناسب برای افزایش تولید این هورمون اهمیت زیادی دارد.

برای بهبود کیفیت خواب لازم است دمای اتاق را به دقت تنظیم کنید و قبل از خواب در معرض نور آبی (نور ساطع‌شده از وسایل دیجیتال) قرار نگیرید.

6. ورزش با شدت بالا

ورزش یکی از بهترین ابزارها برای افزایش هورمون رشد است. با این حال، اثربخشی آن بسته به ویژگی‌های فیزیولوژیکی بدن، مقدار غذایی که قبل از ورزش مصرف می‌شود و نوع و شدت تمرین متفاوت خواهد بود. تحقیقات نشان داده‌اند که ورزش‌های شدید تاثیر بیشتری روی هورمون رشد دارند.

اگرچه مدت زمان ورزش باید به صورت فردی تعیین شود، اما بهتر است تمرین شدید حداقل یک ساعت طول بکشد. برای افزایش هورمون رشد می‌توانید تمرینات تناوبی، دو سرعت و تمرین با وزنه را امتحان کنید.

کلام پایانی

هورمون رشد در حفظ سلامتی نقش حیاتی دارد و کمبود آن می‌تواند مشکلات متعددی ایجاد کند. با این حال، اگر قصد استفاده از داروی هورمون رشد مصنوعی را دارید، باید این کار را حتما تحت نظر پزشک انجام دهید.

سوما برای درمان بعضی بیماری‌ها مفید است، اما مصرف خودسرانه آن می‌تواند عوارض خطرناکی به همراه داشته باشد. بنابراین برای چربی‌سوزی و بهبود ترکیب بدن بهتر است به سراغ روش‌های طبیعی بروید و سبک زندگی‌تان را اصلاح کنید.

منابع: webmd, healthinfo.healthengine, medicinenet