کدام بیماری‌ها چاق‌کننده هستند؟

علاوه بر سبک زندگی، بعضی از بیماری‌ها هم می‌توانند باعث چاقی شوند. بیماری‌های عامل چاقی معمولا با تاثیر بر سوخت‌وساز بدن، هورمون‌ها و اشتها منجر به تجمع چربی در بدن می‌شوند.

آگاهی از این بیماری‌ها و تشخیص به ‌موقع آن‌ها نقش مهمی در کنترل وزن و پیشگیری از مشکلات مرتبط با چاقی دارد. در این مقاله از مجله سلامتی چنگال به بررسی بیماری‌هایی که می‌توانند عامل چاقی باشند و راه‌های کنترل آن‌ها می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

علت اصلی چاقی چیست؟

چاقی به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و پزشکی رخ می‌دهد:

• ژنتیک می‌تواند بر میزان سوخت‌وساز بدن و نحوه ذخیره چربی در آن تاثیر بگذارد.
• سبک زندگی هم نقش تعیین‌کننده‌ای در بروز چاقی دارد. رژیم غذایی پرکالری، کم‌تحرکی، استرس و کمبود خواب همگی می‌توانند از دلایل افزایش وزن باشند.
• بعضی از بیماری‌ها با کاهش متابولیسم یا ایجاد اختلال در عملکرد هورمون‌ها باعث افزایش وزن می‌شوند.

ذکر این نکته ضروری است که گاهی‌اوقات افزایش وزن سریع به دلیل ادم و تجمع مایعات در بدن رخ می‌دهد که این مشکل ممکن است از بیماری کبدی، کلیوی یا قلبی ناشی شود.

بیماری‌های عامل چاقی کدامند؟

وزن شما همیشه به دلیل پرخوری یا کم‌تحرکی بالا نمی‌رود؛ بلکه گاهی‌اوقات به دلیل بیماری افزایش پیدا می‌کند. در ادامه تعدادی از این بیماری‌ها را بررسی می‌کنیم.

1. کم‌کاری تیروئید

به نقل از «webmd»، اگر غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نکند، ممکن است دچار افزایش وزن شوید. چون این اختلال می‌تواند به کند شدن عملکردهای مختلف بدن از جمله متابولیسم منجر شود.

علاوه بر چاقی، کم‌کاری تیروئید با علائم دیگری مثل کم‌پشت شدن مو، خشکی پوست، احساس سرما، خستگی، یبوست و حتی افسردگی همراه است.

پزشک می‌تواند کم‌کاری تیروئید را با یک آزمایش خون ساده تشخیص دهد و آن را با تجویز دارو درمان کند.

اگر با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنید، مقاله «بهترین رژیم لاغری برای کم‌‎ کاری تیروئید» و «غذاهای نامناسب برای تیروئید کم‌ کار» را بخوانید.

2. افسردگی

از افسردگی هم می‌توان به عنوان یکی از بیماری‌های عامل چاقی نام برد. چرا که افزایش وزن یکی از مهم‌ترین عوارض آن است.

افراد مبتلا به این اختلال خلقی معمولا کورتیزول بالاتری دارند که این موضوع ممکن است باعث تجمع چربی در ناحیه شکم شود. همچنین ممکن است به دلیل احساس ناامیدی و بی‌حوصلگی، رژیم غذایی نامناسب داشته باشند یا به اندازه کافی ورزش نکنند.

از سوی دیگر، بعضی از داروهای مورد استفاده برای درمان افسردگی می‌توانند به افزایش وزن منجر شوند.

3. بی‌خوابی

بی‌خوابی می‌تواند یکی از دلایل چاقی در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان باشد. بر اساس تحقیقات، افرادی که کمتر از 6 ساعت در شب می‌خوابند، معمولا چربی بیشتری در بدن‌شان ذخیره می‌شود.

در یک تحقیق هم که روی 56 هزار کودک انجام شد، محققان متوجه شدند کودکانی که کمتر از 10 ساعت در شب می‌خوابند، 76 درصد بیشتر از دیگران در معرض خطر چاقی هستند. همچنین هر ساعت یک خواب بیشتر احتمال اضافه وزن را 21 درصد کاهش می‌دهد.

اکثر بزرگسالان به حدود هشت ساعت خواب در شب نیاز دارند. کمبود خواب می‌تواند ترشح هورمون‌های کورتیزول و انسولین را در بدن افزایش دهد که این موضوع به چاقی منجر می‌شود.

علاوه بر این، بی‌خوابی تعادل هورمون‌های مرتبط با گرسنگی را برهم می‌زند و باعث افزایش اشتها به ‌ویژه افزایش میل به مصرف غذاهای چرب و شیرین می‌شود.

4. یائسگی

کاهش سطح استروژن در دوران یائسگی می‌تواند باعث افزایش تجمع چربی در ناحیه شکم شود. اما کاهش هورمون‌ تنها دلیل افزایش وزن نیست.

گرگرفتگی، مشکلات خواب و تغییرات خلقی که هم‌زمان با یائسگی اتفاق می‌افتد، ممکن است روی رژیم غذایی زنان و میزان فعالیت بدنی آن‌ها تاثیر بگذارد.

اگر از مشکلات مرتبط با یائسگی رنج می‌برید، با پزشک در مورد راه‌های کنترل آن‌ها مشورت کنید. همچنین از متخصص تغذیه در مورد رژیم غذایی یائسگی راهنمایی بخواهید.

5. بیماری کوشینگ

سندرم کوشینگ بیماری دیگری است که می‌توان نام آن را در فهرست بیماری‌های عامل چاقی قرار داد.

سندرم کوشینگ زمانی رخ می‌دهد که بدن بیش‌ازحد هورمون کورتیزول تولید کند. این هورمون نقش مهمی در پاسخ بدن به استرس دارد. همچنین به تنظیم سطح فشار خون و قند خون کمک می‌کند.

علائم سندرم کوشینگ ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• افزایش وزن به ویژه در ناحیه شکم، گردن، صورت و قسمت بالایی کمر
• لاغری دست‌ها و پاها
• کبود شدن پوست
• خستگی شدید
• ضعف عضلانی
• اختلال چرخه قاعدگی
• اختلال نعوظ

درمان این بیماری شامل جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا مصرف داروهای کاهش‌دهنده کورتیزول است.

6. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یک اختلال در سیستم غدد درون‌ریز است که زنان را در سنین باروری تحت تاثیر قرار می‌دهد.

هیچ آزمایش مشخصی برای تشخیص قطعی PCOS وجود ندارد. علائم این بیماری می‌تواند شامل نامنظم شدن قاعدگی، رشد موهای زائد در صورت یا بدن، بروز آکنه و تشکیل کیست در تخمدان‌ها باشد.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک به دلیل تولید بیش‌ازحد هورمون آندروژن (هورمون مردانه) رخ می‌دهد. همچنین بیشتر افراد مبتلا به این بیماری مقاومت به انسولین دارند که این موضوع باعث افزایش وزن می‌شود.

پزشک می‌تواند با تنظیم یا جایگزینی هورمون‌ها به کنترل علائم PCOS کمک کند. اصلاح رژیم غذایی و ورزش منظم هم برای کاهش وزن و بهبود مقاومت به انسولین مفید است.

ذکر این نکته ضروری است که ارتباط سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و چاقی دوطرفه است. PCOS به مقاومت به انسولین و افزایش وزن منجر می‌شود و چاقی به‌نوبه‌خود می‌تواند علائم این بیماری را تشدید کند.

7. آپنه خواب

اگر خروپف بلندی دارید یا در طول روز احساس خواب‌آلودگی می‌کنید، ممکن است به آپنه خواب مبتلا باشید. در این صورت، مسیر تنفسی شما به‌ طور مکرر در هنگام خواب مسدود می‌شود که این موضوع با توقف تنفس به مدت چند ثانیه همراه است.

اضافه ‌وزن یا چاقی می‌تواند یکی از دلایل آپنه خواب باشد. اما در عین حال این بیماری خودش ممکن است به افزایش وزن منجر شود. علاوه بر این، آپنه خواب خطر ابتلا به مشکلات مختلف مانند بیماری‌ کبدی، نارسایی قلبی و فشار خون بالا را افزایش می‌دهد.

پزشک ممکن است استفاده از دستگاه تنفسی CPAP یا سایر روش‌ها را برای درمان آپنه خواب به عنوان یکی از بیماری‌های عامل چاقی توصیه کند.

8. سندرم متابولیک

این سندرم مجموعه‌ای از شرایط پزشکی است که به طور هم‌زمان ایجاد می‌شوند و خطر ابتلا به بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت را افزایش می‌دهند. در این صورت ممکن است فشار خون، قند خون، کلسترول و چربی بدن در سطح ناسالمی باشند.

سندرم متابولیک معمولا علائم مشخصی ندارد، اما یکی از نشانه‌های آن افزایش وزن به‌ ویژه در ناحیه شکم است. پزشک می‌تواند با اصلاح سبک زندگی، تجویز دارو و در موارد نادر جراحی کاهش وزن به کنترل این وضعیت کمک کند.

9. دیابت

انسولین به بدن در کنترل قند خون و مصرف انرژی کمک می‌کند، اما در عین حال ذخیره‌سازی انرژی را هم آسان‌تر کرده و ممکن است منجر به افزایش وزن شود.

علاوه بر این، بعضی از درمان‌های توصیه‌شده برای دیابت ممکن است باعث افت قند خون شوند که این موضوع باعث می‌شود شما غذای بیشتری مصرف کنید.

بسته به نوع دیابت، این بیماری را می‌توان با ترکیبی از روش‌های مختلف مانند رژیم غذایی، ورزش یا مصرف دارو کنترل کرد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد راه‌های درمان این بیماری می‌توانید مقاله «برنامه غذایی دیابتی ها» را بخوانید.

10. بیماری‌هایی که مستلزم مصرف داروهای خاص هستند

بیماری‌هایی که با کورتیکواستروئید (کورتون) درمان می‌شوند می‌توانند جزء بیماری‌های عامل چاقی طبقه‌بندی شوند. این داروها برای درمان آسم، بعضی از انواع آرتریت و... استفاده می‌شوند.

هر چقدر دوز کورتیکواستروئیدها بالاتر باشد و برای مدت زمان طولانی‌تری مصرف شوند، احتمال افزایش اشتها بیشتر خواهد بود. این افزایش اشتها می‌تواند به پرخوری و در نتیجه بالا رفتن وزن منجر شود.

داروهای دیگری هم هستند که می‌توانند با تحریک اشتها، کاهش سوخت‌وساز یا تجمع آب در بدن باعث افزایش وزن شوند. از رایج‌ترین داروها می‌توان به قرص‌های ضدبارداری، داروهای ضدروان‌پریشی، داروهای ضدافسردگی، داروهای صرع و بتا-بلوکرها (داروهای پرفشاری خون) اشاره کرد.

11. نارسایی احتقانی قلب

به گفته انجمن قلب آمریکا، اگر فردی در طول 24 ساعت بیش از یک تا 1/4 کیلوگرم یا در طی یک هفته بیش از 2/3 کیلوگرم افزایش وزن داشته باشد، ممکن است به نارسایی قلبی مبتلا باشد.

این بیماری زمانی رخ می‌دهد که قلب نتواند خون را با قدرت کافی به سراسر بدن پمپاژ کند. زمانی که جریان خون به ‌درستی انجام نشود، عملکرد اندام‌های حیاتی تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در نتیجه، بیمار در ناحیه شکم و پا دچار تورم می‌شود.

البته وزن بدن به‌ طور طبیعی در طول روز کمی نوسان دارد. اگر وزن به حالت عادی برگردد و فرد علائم دیگری نداشته باشد، این افزایش وزن موقتی است و جای نگرانی ندارد.

سایر علائم نارسایی قلبی عبارتند از:

• تجمع مایعات در ریه‌ها (ادم ریوی)
• سرفه‌های مکرر
• تنگی نفس هنگام استراحت
• تپش قلب
• سرگیجه و گیجی
• کاهش اشتها
• مشکل در خوابیدن یا دراز کشیدن

اگر علائم فوق را همراه با افزایش وزن سریع تجربه کردید، فورا به پزشک مراجعه کنید.

12. بیماری کبدی یا کلیوی

بعضی از بیماری‌های کبدی مثل سیروز یا بیماری‌های کلیوی مثل نارسایی کلیه و سندرم نفروتیک ممکن است باعث تجمع مایعات در بدن شوند و وزن را بالا ببرند. از سایر علائم این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سیروز: مشکل در تنفس، درد شکم و فتق اینگوینال (کشاله ران).
• بیماری کلیوی: خستگی شدید، اختلال خواب، خشکی و خارش پوست، ادرار خونی یا کف‌آلود، تکرر ادرار، پف‌آلود بودن نواحی اطراف چشم، کاهش اشتها و گرفتگی عضلات.

چه زمانی باید به پزشک یا متخصص تغذیه مراجعه کرد؟

اگر افزایش وزن بدون دلیل مشخصی رخ دهد یا با علائمی مانند خستگی مفرط، تنگی نفس، تورم غیرعادی یا تغییر ناگهانی اشتها همرا باشد، مشورت با پزشک ضروری است.

همچنین اگر علاوه بر چاقی به مشکلات دیگری مثل دیابت، فشار خون بالا، درد مفاصل یا بیماری‌ قلبی مبتلا باشید، باید برای دریافت راهکارهای درمانی مناسب به پزشک مراجعه کنید.

پزشک وضعیت سلامتی شما را بررسی می‌کند و بهترین راهکار درمانی را پیشنهاد می‌دهد. به‌علاوه ممکن است شما را برای دریافت رژیم غذایی سالم به متخصص تغذیه ارجاع دهد.

چگونه بیماری‌های عامل چاقی را درمان کنیم؟

برای درمان این بیماری‌ها باید یک رویکرد جامع و اصولی را در پیش بگیرید. در ادامه به مهم‌ترین اقدامات مورد نیاز اشاره می‌کنیم:

• مراجعه منظم به پزشک: پیگیری دوره‌ای وضعیت سلامتی و دریافت راهکارهای مناسب برای کنترل بیماری ضروری است.
• رعایت دستورات پزشک: پیروی از توصیه‌های پزشک در مورد تغییر سبک زندگی، انجام تست‌های تشخیصی مورد نیاز و... نقش زیادی در کنترل بیماری دارد.
• مصرف صحیح داروها: اگر پزشک دارویی برای کنترل بیماری تجویز کرده است، باید آن را دقیقا طبق دستور مصرف کنید.
• اصلاح رژیم غذایی: کاهش مصرف غذاهای پرچرب، شیرین یا شور و افزایش مصرف میوه، سبزی، غلات کامل، چربی‌های سالم و منابع پروتئینی کم‌چرب به بهبود وضعیت بدن کمک می‌کند.
• افزایش فعالیت بدنی: ورزش منظم برای کاهش وزن و بهبود سلامت عمومی مفید است. البته اگر بیمار هستید باید در مورد نوع و شدت ورزش با پزشک خود مشورت کنید.
• مدیریت استرس و خواب کافی: کاهش استرس و داشتن خواب منظم روی متابولیسم و کنترل وزن تاثیر مثبت دارد.

---

بیماری‌های عامل چاقی شامل مشکلات هورمونی، قلبی، کلیوی و کبدی هستند. این بیماری‌ها علاوه بر افزایش وزن ممکن است علائمی مانند خستگی، اختلالات قاعدگی، سرگیجه، تنگی نفس و... ایجاد کنند.

تشخیص و درمان به ‌موقع آن‌ها نقش مهمی در کنترل وزن و پیشگیری از عوارض جدی دارد. اگر دچار افزایش وزن غیرطبیعی شدید، بهتر است هرچه زودتر به پزشک مراجعه کنید تا علت آن مشخص شود.