تیروئید و وزن: واقعیت پزشکی یا بهانه رایج

آیا تاکنون برایتان پیش آمده بدون تغییر دادن رژیم غذایی یا میزان فعالیت بدنی، وزنتان افزایش یا کاهش یابد؟ در چنین شرایطی بسیاری از افراد احتمال بروز اختلالات تیروئید را مطرح می‌کنند. اما پرسش اینجاست که آیا تغییر وزن واقعا می‌تواند ناشی از اختلال عملکرد این غده کوچک باشد یا صرفا بهانه‌ای است که گاهی‌اوقات برای توجیه سبک زندگی ناسالم به‌کار می‌رود؟ در این مقاله درباره تاثیر تیروئید بر وزن صحبت کرده و به بررسی نقش این غده مهم در تنظیم متابولیسم می‌پردازیم. همچنین توضیح می‌دهیم چه زمانی باید احتمال بروز بیماری تیروئید را جدی بگیرید و به پزشک مراجعه کنید.

تیروئید چیست و چه نقشی در سوخت‌وساز دارد؟

تیروئید یک غده پروانه‌ای شکل در جلوی گردن است که سه نوع هورمون تولید می‌کند: تیروکسین (T4)، تری‌یدوتیرونین (T3) و کلسی‌تونین.

T3 و T4 همان ترکیباتی هستند که بیشتر مردم آن‌ها را به عنوان هورمون تیروئید می‌شناسند. این هورمون‌ها در تنظیم متابولیسم، ضربان قلب و دمای بدن نقش دارند و بعد از ورود به جریان خون تقریبا روی همه سلول‌های بدن تاثیر می‌گذارند.

کلسی‌تونین نیز با مهار فعالیت استئوکلاست‌ها (سلول‌های تجزیه‌کننده استخوان) و جلوگیری از بازجذب کلسیم توسط کلیه‌ها می‌تواند کلسیم خون را کاهش دهد. این هورمون زمانی ترشح می‌شود که سطح کلسیم افزایش پیدا کرده باشد.

اختلالات تیروئید شایع هستند و می‌توانند هر فردی را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهند. با این حال، بعضی عوامل مثل ابتلا به بیماری‌های خودایمنی و سن بالای 60 سال احتمال بروز آن‌ها را افزایش می‌دهند. زنان نیز بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به بیماری تیروئید هستند.

تیروئید و متابولیسم

تاثیر تیروئید بر وزن توسط بسیاری از متخصصان بررسی شده و نتایج این تحقیقات نشان داده است که بین عملکرد این غده، متابولیسم و وزن رابطه پیچیده‌ای وجود دارد.

هورمون تیروئید متابولیسم را در انسان‌ها و حیوانات تنظیم می‌کند. متابولیسم فرآیند تبدیل غذا به انرژی است و با اندازه‌گیری میزان اکسیژنی که بدن در یک بازه زمانی مشخص مصرف می‌کند، تعیین می‌شود. اگر این اندازه‌گیری در حالت استراحت انجام شود، به آن نرخ متابولیسم پایه (BMR) می‌گویند.

اندازه‌گیری BMR یکی از اولین آزمایش‌هایی بود که برای ارزیابی وضعیت تیروئید استفاده می‌شد. چون متخصصان متوجه شده بودند بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید BMR پایین و کسانی که تیروئیدشان بیش‌فعال است BMR بالایی دارند. مطالعات بعدی این مشاهدات را با سطوح هورمون تیروئید مرتبط کردند و نشان دادند که کمبود این هورمون با کاهش BMR و تولید بیش‌ازحد آن با افزایش BMR مرتبط است.

متابولیسم پایه بر تعادل انرژی تاثیر دارد. از این‌رو وقتی سطح آن بالا باشد، کالری بیشتری سوزانده می‌شود که همین امر ممکن است به کاهش وزن منجر شود. در مقابل، وقتی BMR پایین می‌آید، کالری‌سوزی نیز کمتر می‌شود و احتمال چاقی افزایش پیدا می‌کند.

کم‌کاری تیروئید و افزایش وزن

بررسی تاثیر تیروئید بر وزن نشان می‌دهد که کم‌کاری این غده در بیشتر موارد باعث افزایش وزن می‌شود. هرچند اطلاعات دقیقی درباره میزان افزایش وزن وجود ندارد، اما برآوردها نشان می‌دهد که نیمی از بیماران افزایش وزن جزئی (2 تا پنج کیلو) را تجربه می‌کنند. البته بعضی از زنان ممکن است بیش از این مقدار وزن اضافه کنند؛ به‌ویژه اگر سطح هورمون تیروئید آن‌ها برای مدت طولانی بسیار پایین باشد.

میزان افزایش وزن در افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید شدید بیشتر است. با این حال، کاهش متابولیسمی که به دلیل این بیماری رخ می‌دهد معمولا به اندازه تغییرات ناشی از پرکاری تیروئید چشمگیر نیست. به عبارت دیگر، کم‌کاری تیروئید روی وزن تاثیر کمتری دارد و افزایش وزن شدید به ندرت با این بیماری مرتبط است.

بیشتر افزایش وزن ناشی از کم‌کاری تیروئید به دلیل احتباس آب و نمک در بدن رخ می‌دهد. اما عوامل دیگری نیز می‌توانند در بروز این مشکل نقش داشته باشند، از جمله:

1. کند شدن متابولیسم

وقتی سطح هورمون تیروئید پایین است، متابولیسم کند می‌شود و بدن انرژی کمتری می‌سوزاند. همچنین کمتر احتمال دارد که بدن از ذخایر چربی به عنوان منبع سوخت استفاده کند.

2. افزایش هوس‌های غذایی

اگرچه کم‌کاری تیروئید اشتها را کم می‌کند، اما میل به مصرف شیرینی را افزایش می‌دهد. چون سطح انرژی پایین می‌آید و بدن برای جبران این وضعیت به دنبال منابع سریع انرژی مانند قند و کربوهیدرات‌ تصفیه‌شده می‌گردد.

به‌علاوه، اختلال عملکرد تیروئید باعث تغییرات خلقی می‌شود و قند به طور موقت سطح سروتونین (هورمون شادی) را افزایش می‌دهد.

3. کاهش فعالیت بدنی

تقریبا از هر 10 بیمار مبتلا به کم‌کاری تیروئید چهار نفر در مقایسه با افراد سالم احساس خستگی بیشتری دارند. این امر ممکن است به کاهش فعالیت بدنی منجر شود و وزن را بالا ببرد.

پرکاری تیروئید و کاهش وزن

تحقیقات در مورد تاثیر تیروئید بر وزن نشان می‌دهد که هرچند اشتهای بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید افزایش می‌یابد، اما متابولیسم به قدری بالا می‌رود که در نهایت کاهش وزن رخ می‌دهد.

میزان کاهش وزن به شدت بیماری بستگی دارد. اگر پرکاری تیروئید شدید باشد، برای حفظ وزن در محدوده نرمال باید کالری مصرفی خود را افزایش دهید. در صورتی که به اندازه کافی غذا نخورید و انرژی مورد نیاز بدنتان را تامین نکنید، ناخواسته وزن از دست می‌دهید.

سایر عواملی که می‌توانند در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید به کاهش وزن منجر شوند عبارتند از:

1. اضطراب

تیروئید بیش‌فعال باعث افزایش حساسیت نسبت به نوروترنسمیترها و هورمون‌های محرک مانند آدرنالین می‌شود و ضربان قلب را بالا می‌برد. همچنین به دلیل تحریک سیستم عصبی، احتمال نوسانات خلقی و اضطراب را افزایش می‌دهد.

در نتیجه، بعضی از افراد ممکن است برخلاف سایر بیماران دچار کاهش اشتها شوند. اضطراب یا بی‌قراری همچنین می‌تواند به حرکات یا فعالیت‌های کوچک مثل لرزش دست‌ها منجر شود که این امر باعث می‌شود بدن انرژی بیشتری بسوزاند.

2. تجزیه عضلات

هورمون‌های تیروئید در مقادیر بالا باعث تجزیه پروتئین‌ها می‌شوند؛ به این معنی که بدن سراغ عضلات می‌رود و از آن‌ها به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کند. این امر به تحلیل بافت عضلانی منجر شده و قدرت بدنی را به طرز چشمگیری کاهش می‌دهد.

آیا همیشه تیروئید مقصر تغییر وزن است؟

مکانیسم‌های تنظیم اشتها، متابولیسم و وزن بسیار پیچیده‌اند و هورمون‌های تیروئید تنها یکی از اجزای این سیستم گسترده محسوب می‌شوند. از سایر عوامل موثر بر تناسب اندام می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. رژیم غذایی

رژیم غذایی یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر وزن است، اگر کالری دریافتی بیشتر از کالری‌ای باشد که بدن در حین فعالیت می‌سوزاند، مازاد آن به صورت چربی ذخیره می‌شود و وزن افزایش پیدا می‌کند.

از طرف دیگر، نوع غذای مصرفی نیز مهم است. غذاهای پرفیبر و پرپروتئین احساس سیری بیشتری ایجاد می‌کنند و متابولیسم بدن را افزایش می‌دهند؛ در حالی که غذاهای فرآوری‌شده، شیرین یا پرچرب با فعال کردن سیستم پاداش مغز باعث پرخوری می‌شوند.

2. فعالیت بدنی

فعالیت بدنی منظم هم کالری‌سوزی را افزایش می‌دهد و هم به حفظ توده عضلانی کمک می‌کند. هر چقدر بافت عضلانی بیشتری داشته باشید، متابولیسم بدنتان حتی در زمان استراحت بالاتر خواهد بود.

توصیه می‌شود در طول هفته حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط یا 75 دقیقه فعالیت با شدت بالا انجام دهید. همچنین ضروری است حداقل 2 جلسه تمرین قدرتی را در برنامه هفتگی خود بگنجانید.

3. استرس

استرس مزمن باعث ترشح کورتیزول می‌شود؛ ماده‌ای که به آن هورمون استرس می‌گویند و با چند روش مختلف بر وزن تاثیر می‌گذارد:

• افزایش اشتها: کورتیزول اشتها را تحریک می‌کند و باعث می‌شود فرد بیشتر به سمت غذاهای پرکالری (مثل شیرینی و غذاهای چرب) برود.
• مقاومت به انسولین: کورتیزول با ایجاد مقاومت به انسولین تمایل بدن را به ذخیره‌سازی چربی به‌خصوص در ناحیه شکم افزایش می‌دهد.

فعالیت‌های سبک مثل یوگا، مدیتیشن و پیاده‌روی در طبیعت می‌توانند نقش موثری در کنترل استرس داشته باشند و تاثیر تیروئید بر وزن را متعادل کنند. گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش و برقراری ارتباط با دوستان و اعضای خانواده نیز ممکن است کمک‌کننده باشد.

4. خواب

کم‌خوابی در بعضی از افراد باعث افزایش وزن می‌شود. چون خواب نقش مهمی در کنترل هورمون‌های تنظیم‌کننده اشتها ایفا می‌کند. کمبود خواب تعادل این هورمون‌ها را برهم می‌زند و به احساس گرسنگی و پرخوری منجر می‌شود. به همین دلیل است که وقتی خسته هستید، بیشتر هوس غذاهای شیرین و پرچرب می‌کنید.

البته در بعضی موارد اگر شب‌ها دیر بخوابید و در طول روز به اندازه کافی غذا نخورید، احتمال دارد در اثر کم‌خوابی با مشکل کاهش وزن ناخواسته مواجه شوید. در این شرایط، عوامل مختلفی از جمله استرس و اضطراب نیز می‌توانند الگوی خواب و اشتهای شما را مختل ‌کنند. آن‌ها به گونه‌ای بر شما تاثیر می‌گذارند که اشتهای خود را از دست می‌دهید و شب‌ها به سختی می‌خوابید.

تشخیص و درمان؛ چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورتی که یکی از علائم زیر را تجربه کردید، بهتر است برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنید:

• افزایش یا کاهش وزن قابل‌توجه بدون دلیل واضح
• احساس خستگی مداوم حتی بعد از استراحت
• عدم تحمل سرما یا گرما
• بی‌نظمی چرخه‌ قاعدگی
• مشکلات گوارشی مانند یبوست یا اسهال

کلام پایانی

تاثیر تیروئید بر وزن به نوع اختلال این غده بستگی دارد. کم‌کاری تیروئید معمولا به کند شدن متابولیسم و افزایش وزن منجر می‌شود؛ در حالی که پرکاری این غده با بالا رفتن متابولیسم و کاهش وزن ناخواسته همراه است.

با این حال، نباید فراموش کرد که غده تیروئید تنها عامل تعیین‌کننده وزن نیست. تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم، مدیریت استرس و خواب کافی همچنان نقش اصلی را در کنترل وزن ایفا می‌کنند. بنابراین هنگام مواجهه با تغییرات غیرمنتظره وزن باید هم وضعیت تیروئید را بررسی کرد و هم به سبک زندگی توجه داشت.

منابع: btf-thyroid, goodrx