برای درمان سریع اسهال چه بخوریم؟ شک نکنید که برنامه ی غذایی در درمان و رفع اسهال بسیار موثر است. اسهال یک مشکل رایج است که اغلب افراد چند بار در سال آن را تجربه می‌کنند. این بیماری معمولا در عرض یک هفته برطرف می‌شود، اما گاهی‌اوقات ممکن است برای مدت طولانی‌تری ادامه یابد. بعضی از غذاها و نوشیدنی‌هایی که می‌خورید می‌توانند به درمان اسهال کمک کنند، در حالی که تعدادی از آن‌ها ممکن است باعث بدتر شدن آن شوند. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا درباره رژیم غذایی رفع اسهال اطلاعات بیشتری کسب کنید.
اهداف و فواید رژیم غذایی رفع اسهال چیست؟
انتخاب غذاهای مناسب برای اسهال بزرگسالان و کودکان به کاهش اجابت مزاج کمک می‌کند و به روده فرصت استراحت می‌دهد. همچنین مایعات از دست رفته را جایگزین می‌کند و تعادل الکترولیت‌ها (مواد معدنی با بار الکتریکی مانند سدیم و کلسیم) را به حالت عادی برمی‌گرداند.
هدف از رژیم غذایی رفع اسهال این است که مصرف غذاهایی که باعث شل شدن مدفوع می‌شوند را کاهش دهید و به جای آن‌ها از غذاهایی استفاده کنید که باعث سفت شدن مدفوع می‌شوند. به عبارت دیگر، باید به سراغ غذاهای حاوی فیبر محلول مثل سیب‌زمینی، موز و گندم بدون سبوس بروید، چون مایعات را در روده جذب می‌کنند و سرعت هضم را کاهش می‌دهند. از سوی دیگر، لازم است تا حد امکان از مصرف غذاهای غنی از فیبر نامحلول مثل سبوس و غلات کامل بپرهیزید، چرا که قادر به جذب مایعات نیستند و باعث تسریع فرآیند هضم می‌شوند.
یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند در کوتاه‌مدت به درمان اسهالی که هر از گاهی اتفاق می‌افتد کمک کند. علاوه بر این، قادر است حملات ناگهانی و شدید اسهال را در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، بیماری التهابی روده (IBD) و بیماری سلیاک کاهش دهد.
بهترین مواد غذایی درمان اسهال؛ برای درمان سریع اسهال چه بخوریم؟
در زمان اسهال می‌توانید از غذاهای ساده که به راحتی هضم می‌شوند و به جذب آب موجود در مدفوع کمک می‌کنند، استفاده کنید.
1. غذاهای ساده و غیرمحرک
وقتی به مشکلات گوارشی مثل اسهال مبتلا می‌شوید، بیشتر پزشکان پیروی از رژیم غذایی BRAT را به شما توصیه می‌کنند. این رژیم غذایی شامل موارد زیر است:
- موز (Bananas)
- برنج سفید ساده (Rice)
- سس سیب (Applesauce)
- نان تست سفید (Toast)
مصرف این غذاها به ویژه در روز اول اسهال مفید است، چون سیستم گوارشی را تحریک نمی‌کند و باعث سفت شدن مدفوع می‌شود. علاوه بر این، موز منبع خوب پتاسیم است، الکترولیت مهمی که هنگام اسهال مقدار زیادی از آن از بدن دفع می‌شود.
پس از شروع بهبودی، سایر غذاها مثل سبزیجات پخته، سیب‌زمینی آبپز، سینه مرغ (بدون پوست) و ماست کم‌چرب را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. همچنین می‌توانید از تخم‌مرغ به عنوان صبحانه برای درمان اسهال استفاده کنید. البته سعی کنید از مصرف وعده‌های غذایی سنگین بپرهیزید. خوردن تعداد زیادی وعده غذایی کوچک در طول روز به جای چند وعده غذای حجیم از فعالیت بیش از حد دستگاه گوارش جلوگیری می‌کند.
اگر به بیماری خاصی مبتلا هستید، قبل از شروع رژیم BRAT با پزشک خود مشورت کنید، چرا که ممکن است برای شما مناسب نباشد. به‌علاوه، آکادمی اطفال آمریکا (AAP) این رژیم غذایی را به کودکان توصیه نمی‌کند، چون می‌تواند به کمبود مواد مغذی منجر شود. ویژگی‌های رژیم غذایی رفع اسهال برای بزرگسالان و کودکان متفاوت است. کودکان نیازهای تغذیه‌ای متفاوتی دارند و به دلیل کوچک بودن بدن‌شان سریع‌تر از بزرگسالان دچار کم‌آبی می‌شوند.
2. پروبیوتیک‌ها
در بعضی موارد ممکن است خوردن غذاهای حاوی پروبیوتیک مانند ماست و کفیر کمک‌کننده باشد. پروبیوتیک‌ها با بهبود تعادل باکتری‌های مفید و مضر در روده به هضم کمک می‌کنند. با این حال، محصولات لبنی می‌توانند سیستم گوارشی را تحریک کنند، چون هضم لاکتوز موجود در آن‌ها دشوار است. بنابراین بهتر است قبل از اضافه کردن آن‌ها به رژیم غذایی رفع اسهال با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
بهترین نوشیدنی‌ها برای رژیم غذایی رفع اسهال
پیروی از رژیم مایعات و مصرف آب فراوان برای درمان اسهال حیاتی است. افراد مبتلا به اسهال باید در طول روز مقدار زیادی آب بنوشند و بعد از هر بار اجابت مزاج، یک لیوان آب اضافی مصرف کنند. نوشیدن آب به جلوگیری از کم‌آبی بدن و دفع سموم کمک می‌کند.
علاوه بر آب، بدن از طریق اسهال مقداری از مواد معدنی و الکترولیت‌های خود را از دست می‌دهد. به همین دلیل، توصیه می‌شود در حین اسهال مایعات حاوی مواد معدنی و الکترولیت بنوشید تا مواد از دست رفته را جبران کنید. این مایعات عبارتند از:
- سوپ یا آبگوشت
- آب نارگیل
- آب حاوی الکترولیت
- نوشیدنی‌های ورزشی (نباید حاوی قند یا شیرین‌کننده مصنوعی باشند)
اگر اسهال شدید باشد، ممکن است برای دریافت مایعات داخل وریدی در بیمارستان بستری شوید. این کار از کم‌آبی شدید بدن و بروز عوارض خطرناک آن جلوگیری می‌کند.
کدام خوراکی‌ها از رژیم غذایی رفع اسهال حذف می‌شوند؟
بسیاری از غذاها می‌توانند دستگاه گوارش را تحریک و اسهال را بدتر کنند. از این غذاها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- غذاهای ادویه‌دار: غذاهای تند و پرادویه باعث تحریک دستگاه گوارش می‌شوند. از این‌رو، افراد مبتلا به اسهال باید آن‌ها را از رژیم غذایی خود حذف کنند.
- غذاهای سرخ شده: هنگام اسهال مصرف غذاهای پرچرب توصیه نمی‌شود، چون هضم چربی برای دستگاه گوارش سخت است. بهتر است به جای غذاهای سرخ شده از سبزیجات آبپز یا بخارپز و پروتئین بدون چربی استفاده کنید.
- غذاهای شیرین و قندهای مصنوعی: قندهایی که وارد روده بزرگ می‌شوند در باکتری‌های حساس موجود در آن اختلال ایجاد می‌کنند. این قندها در آبمیوه‌ها، میوه‌های پرقند، آبنبات و شیرینی‌جات به وفور یافت می‌شوند. شیرین‌کننده‌های مصنوعی هم می‌توانند اثر ملین داشته باشند و باعث بدتر شدن اسهال شوند.
- غذاهای پرفیبر: از آنجا که فیبر باعث افزایش حرکات دستگاه گوارش می‌شود، برخلاف رژیم غذایی رفع یبوست برای رژیم اسهال گزینه مناسبی نیست. فیبرهای نامحلول که در غلات کامل (از جمله برنج قهوه‌ای و جو)، مغزیجات و دانه‌ها وجود دارند، باعث بدتر شدن اسهال می‌شوند. فیبرهای محلول (مثل پکتین موجود در موز و سیب) به درمان اسهال کمک می‌کنند. با این حال، بهتر است در اولین روز به طور کلی دریافت فیبر را به حداقل برسانید.
- سایر غذاهای مضر: سایر غذاهایی که می‌توانند روده‌ها را هنگام اسهال تحریک کنند عبارتند از: غذاهای فرآوری شده، حبوبات (شامل نخود، لوبیا و عدس)، غذاهایی که باعث تولید گاز می‌شوند (مانند سبزیجات خانواده کلم)، گوشت‌های پرچرب، محصولات لبنی و سبزیجات خام.
بدترین نوشیدنی‌ها برای بیماران مبتلا به اسهال
نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه، چای و نوشابه ممکن است سیستم گوارشی را بیش از حد تحریک و علائم اسهال را بدتر کنند. نوشیدنی‌های گازدار هم می‌توانند باعث تحریک روده شوند یا علائمی مثل نفخ و کرامپ ایجاد کنند. در هنگام اسهال مصرف نوشیدنی‌های الکلی هم توصیه نمی‌شود.
بسیاری از نوشیدنی‌های ورزشی، الکترولیت‌هایی دارند که به رفع کم‌آبی بدن کمک می‌کنند، اما این محصولات اغلب حاوی قند یا شیرین‌کننده‌های مصنوعی هستند. بنابراین آب نارگیل یا آب غنی شده با الکترولیت در مقایسه با آن‌ها گزینه بهتری محسوب می‌شود.
توجه داشته باشید که مصرف نوشیدنی‌های خیلی گرم یا خیلی سرد می‌تواند حرکات روده را افزایش دهد. بنابراین تا حد امکان از نوشیدنی‌های هم‌دما با دمای اتاق استفاده کنید.
درمان اسهال با رژیم فودمپ
رژیم فودمپ (FODMAP) مخفف الیگوساکاریدها، دی‌ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلیالهای قابل تخمیر است. این کربوهیدرات‌های کوتاه زنجیره در بسیاری از غذاها به ویژه غلات و حبوبات وجود دارند.
روده کوچک، کربوهیدرات‌های کوتاه زنجیره را به خوبی جذب نمی‌کند، در نتیجه مصرف آن‌ها ممکن است در بعضی از افراد به مشکلات گوارشی، مانند نفخ و درد شکم، منجر شود. رژیم غذایی با فودمپ کم شباهت زیادی به رژیم غذایی کم‌فیبر از جمله رژیم BRAT دارد، اما به اندازه آن محدود نیست.
در رژیم فودمپ باید از مصرف غذاهای پرفیبر بپرهیزید. اما اگر به عدم تحمل لاکتوز مبتلا نباشید، اجازه دارید از محصولات لبنی استفاده کنید. زمانی که می‌خواهید به تدریج از رژیم غذایی رفع اسهال به برنامه غذایی عادی خود بر‌گردید، می‌توانید برای مدتی از رژیم فودمپ پیروی کنید.
عوارض رژیم غذایی رفع اسهال چیست؟
به طور کلی، رژیم درمان اسهال برای بزرگسالان و کودکانی، که دوران خردسالی را پشت سر گذاشته‌اند، خطرات کمی دارد. با این حال، استفاده طولانی‌مدت از آن می‌تواند باعث کمبود مواد مغذی شود. علائم این مشکل عبارتند از:
- خستگی
- رنگ‌پریدگی
- ضعف
- مشکلات تنفسی در حین فعالیت بدنی
- افزایش حساسیت به سرما
- افسردگی
- فشار خون بالا
اگر رژیم غذایی طی چند روز علائم شما را به میزان قابل‌توجهی کاهش نداد، احتمالا به درمان‌های دیگری از جمله داروهای ضداسهال نیاز دارید. در این مورد با پزشک صحبت کنید.
چه راهکارهای دیگری برای درمان اسهال توصیه می‌شود؟
به غیر از رژیم غذایی رفع اسهال، روش‌های دیگری هم برای بهبودی سریع وجود دارد، از جمله:
- دارو درمانی: معمولا داروهایی مثل بیسموت ساب‌سالیسیلات و لوپرامید می‌توانند به رفع اسهال کمک کنند. با این حال، قبل از مصرف آن‌ها باید با پزشک صحبت کنید. این امر به خصوص زمانی مهم است که اسهال برای مدت طولانی ادامه پیدا می‌کند یا با علائم دیگری مثل تب و مدفوع خونی همراه است. اگر به دلیل عفونت باکتریایی دچار اسهال شده باشید، لازم است تحت نظر پزشک از آنتی‌بیوتیک استفاده کنید.
- خودمراقبتی در خانه: اگر اسهال دارید، باید به اندازه کافی استراحت کنید. چون استرس و فعالیت زیاد ممکن است درمان اسهال را به تعویق بیندازد. همچنین توصیه می‌شود فعالیت بدنی خود را کاهش دهید، چرا که ورزش شدید می‌تواند به کم‌آبی بدن منجر شود.
چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟
در بسیاری از موارد می‌توان اسهال را در خانه درمان کرد. اما اگر اسهال برای مدت طولانی ادامه داشت یا با علائم نگران‌کننده همراه بود، باید به پزشک مراجعه کنید. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- مدفوع سیاه یا خونی
- درد شدید شکم
- تب 102 درجه فارنهایت (39 درجه سانتی‌گراد) یا بالاتر
در موارد زیر کودک مبتلا به اسهال به مراقبت فوری یا اورژانسی نیاز دارد:
- اسهال بعد از 24 ساعت بهبود نیابد
- کودک حداقل به مدت سه ساعت پوشک خود را خیس نکند
- تب کودک بالا باشد، دمای بدن بالاتر از 100/4 درجه فارنهایت (38 درجه سانتی‌گراد) در کودکان زیر سه ماه یا 102/2 درجه فارنهایت (39 درجه سانتی‌گراد) در کودکان سه تا 36 ماهه
- دهان و زبان کودک به شدت خشک باشد
- کودک بدون اشک ریختن گریه کند
- شکم، گونه‌ها یا چشم‌های کودک گودرفته به نظر برسند
- مدفوع کودک سیاه یا خون‌آلود باشد
کلام پایانی
معمولا اسهال فقط چند روز طول می‌کشد و به درمان‌های خانگی به خوبی پاسخ می‌دهد. خوردن غذاهای ساده، افزایش مصرف مایعات و استفاده از داروهای بدون نسخه می‌تواند به کاهش سریع علائم کمک کند. در مواردی که بدن پس از چند روز به این درمان‌ها پاسخ نمی‌دهد، باید با پزشک صحبت کنید.
منابع: medicalnewstoday, healthline, verywellhealth
نویسنده: الهام زمانی
