زخم معده دردناک و در کمترین حالت‌اش آزاردهنده است، در هر کجای طیف که باشید، این مشکل در کمین است تا روز آرام‌تان را مختل کند. با داشتن رژیم زخم معده اما می‌توانید به تسریع التیام آن و کاهش عوارض جانبی‌اش کمک کنید.
با «چنگال» همراه باشید تا ببینیم غذای مناسب برای زخم معده چیست، و برای کمک به درمان و کنترل آن سراغ چه غذاهایی نباید رفت.
دلیل زخم معده چیست؟ آیا غذاها آن را ایجاد می‌کنند؟
احساس ناراحتی در معده (به شکل‌های گوناگون) بعد از خوردن یک وعده غذای تند و سنگین را خیلی از ما تجربه کرده‌ایم؛ که هیچوقت باعث نشده است به رژیم زخم معده فکر کنیم. اما وقتی این ناراحتیِ رایج و آشنا به چیزی بیشتر مثل درد مزمن، التهاب و حتی سرطان معده تبدیل شود چه؟
علائمی مانند درد یکنواخت معده، حالت تهوع، اسهال و کاهش وزن، آروغ زدن، رفلاکس، احساس سیریِ سریع، احساس گرسنگیِ همیشگی و در عین حال بی اشتهایی، می‌تواند نشان‌دهنده زخم معده باشد.
برخلاف باور عمومی، غذاهای تند یا هرغذای دیگری مسئول مستقیم این مشکل نیست. اما فراموش نکنید که زخم معده یک زخم باز در پوشش معده است که به راحتی تحریک می‌شود. بنابراین، آن غذاهای خوشمزه صرفا علائم را تحریک می‌کند. دلایل اصلی اینها هستند:
- عفونت معده توسط باکتری هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori bacterium)
- استفاده بیش از حد از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
- استفاده مکرر از سایر داروها مانند استروئیدها یا مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)
اینها پوشش معده را ضعیف می‌کنند، به اسید معده اجازه نفوذ می‌دهند و منجر به احساس سوزش می‌شود؛ سوزشی که معمولا در قسمت میانی معده و قفسه سینه احساس می‌شود.
آیا رژیم مناسب زخم معده این مشکل را درمان می‌کند؟
هنگام جست‌وجو برای رژیم مناسب زخم معده ممکن است چشم‌تان به عباراتی مثل “بهترین رژیم برای درمان زخم معده” و امثال آن بیفتند. اما این موضوع چقدر واقعیت دارد؟
بیشتر افراد مبتلا به این مشکل؛ برای کاهش علائم و تسریع بهبودی باید تغییرات جدی در رژیم غذایی‌شان ایجاد کنند. خوردن غذاهای بهتر و سالم‌تر قطعا می‌تواند تحریک و ناراحتی را تسکین دهد. با این حال، رژیم زخم معده به تنهایی نمی‌تواند این زخم را درمان کند.
توجه و پایبندی به اینکه برای زخم معده چی بخوریم چی نخوریم معمولا بخشی از یک برنامه درمانی گسترده‌تر است که شامل دارو هم می‌شود. یک برنامه غذایی سالم می‌تواند با کاهش علائم و ایجاد شرایط مطلوب‌تر به بهبودی سریع‌تر کمک کند.
برای زخم معده چی بخوریم چی نخوریم؟
اجازه دهید به ترتیب ببینیم چه چیزهایی برای زخم معده ضرر دارد، و چیزهایی به کنترل و کاهش علائم آن کمک می‌کند.
چه چیزهایی برای زخم معده مفید است؟
غذاهای مختلفی وجود دارد که می‌تواند برای افراد مبتلا به این عارضه مفید باشد، از جمله:
غذاهای با فیبر بالا مصرف کنید
غذاهای غنی از فیبر تنها به حرکت منظم روده کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند خطر زخم معده را هم کاهش دهند. فیبر موجود در این گزینه‌ها اسید شما را کاهش می‌دهد و به جلوگیری از تشکیل زخم کمک می‌کند. متخصصان اکثرا توصیه می‌کنند فیبر رژیم زخم معده‌تان را از سه منبع زیر دریافت کنید:
میوه‌ها
به جای رژیم میوه، سعی کنید مقدار مناسبی از میوه‌های مفید را در برنامه‌تان جای دهید. میوه‌ها سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که کاهش التهاب پوشش معده کمک می‌کنند؛ سیب، پرتقال، موز، انواع توت‌ها و ملون‌ها عالی هستند.
در صورت امکان، خوب است از میوه‌های استوایی مانند انبه هم استفاده کنید. انبه دارای ترکیباتی مانند منگیفرین (Mangiferin) است که در بهبود زخم موثر است. این ترکیبات از پوشش معده محافظت می‌کند و التهاب را کاهش دهد.
سبزیجات
اینجا هم منظور رژیم سبزیجات نیست، اما امکان ندارد رژیم مناسب زخم معده شامل آنها نباشد. سبزیجات سرشار از فیبر هستند که می‌تواند به محافظت در برابر تحریک مخاط معده کمک کند؛ به ویژه سبزیجات برگ‌دار، چغندر، هویج و کلم بروکلی. گل کلم، کرفس و فلفل دلمه هم بسیار مفیدند.
آب سبزیجات هم تا مواد مغذی بی‌نظیری را به بدن‌تان می‌رساند. آب کلم به ویژه سرشار از گلوتامین است، اسید آمینه‌ای که به‌خاطر فواید گوارشی‌اش شناخته می‌شود، و می‌تواند به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده معده کمک کند.
غلات کامل
غلات کامل مانند جو، کینوا، جو و برنج قهوه‌ای هرکدام یک غذای مناسب برای زخم معده است. مشابه سبزیجات، اینها هم فیبر بالایی دارند که به کاهش التهاب کمک می‌کند، مدفوع را حجیم می‌کند (که دفع آن را راحت‌تر می‌کند) و از پوشش معده محافظت می‌کند.
به فواید رژیم بدون گلوتن برای زخم معده هم اشاره‌های زیادی می‌شود، اما پیروی از آن بدون مشورت با متخصص توصیه نمی‌شود.
گوشت قرمز را با پروتئین بدون چربی جایگزین کنید
گوشت قرمز پروتئین زیادی دارد، اما شکستن و تجزیه آن برای معده سخت است. در نتیجه باعث ایجاد نفخ می‌شود و زخم معده را بدتر می‌کند.
پروتئین‌های بدون چربی بسیاری از مزایای گوشت قرمز را دارند، اما هضم آنها آسان‌تر است و اسیدهای آمینه ضروری را برای ترمیم فراهم می‌کنند. مرغ، ماهی، توفو و حبوبات از جمله پروتئین‌های بدون چربیِ مفید برای رژیم زخم معده هستند.
برای تقویت میکروبیوم روده‌تان غذاهای پروبیوتیک بخورید
تحقیقات جدید بر اهمیت میکروبیوم سالم روده در مدیریت زخم معده تاکید می‌کند. غذاهای غنی از پروبیوتیک مانند کیمچی، کفیر، کلم ترش، پنیر نرم و تخمیرشده، تمپه و … می‌توانند نقش اساسی در متعادل کردن باکتری‌های روده، کاهش خطر عفونت هلیکوباکتر پیلوری و تقویت دفاع طبیعی بدن ایفا کنند.
از مکمل‌های پروبیوتیک هم (با مشورت پزشک) می‌توان استفاده کرد.
چربی‌های سالم را در وعده‌ها و میان‌وعده‌هایتان بگنجانید
اگر زخم معده دارید، کاهش مصرف چربی ترانس و چربی اشباع حیاتی‌ست، اما چربی‌های سالم را فراموش نکنید. چربی‌های سالم می‌توانند به کاهش التهاب در روده کمک کنند و مواد مغذی مهمی را برای درمان سریع‌تر فراهم کنند. نمونه‌هایی از چربی‌های سالم عبارت‌اند از روغن زیتون، آووکادو، مغزها و تخمه‌ها.
دیگر غذاهای مناسب برای زخم معده
- عسل
- زنجبیل
- ریشه شیرین‌بیان
- زردچوبه
- سیب زمینی شیرین و دیگر غذاهای سرشار از ویتامین A
- سیر (البته برخی معتقدند سیر، پیاز و دیگر آلیوم‌ها برای رژیم زخم معده مناسب نیستند و علائم آن را بدتر می‌کنند)
چه چیزهایی برای زخم معده ضرر دارد؟
گزینه‌های مضر برای این عارضه، عمدتا یک ویژگی مشترک دارند: تولید اسید معده را افزایش می‌دهند. موادی که اکیدا توصیه می‌شود از رژیم غذایی برای زخم معده حذف‌شان کنید اینها هستند:
نوشیدنی‌های کافئین‌دار و گازدار
رژیم مناسب زخم معده نباید نوشیدنی‌های کافئین‌دار و گازدار داشته باشد. اسید افزایش‌یافته این نوشیدنی‌ها باعث درد یا سوزش سر دل می‌شود. البته مثلا قهوه در هر دو شکل کافئین‌دار و بدون کافئین می‌تواند اسید معده را زیاد کند. این موضوع درباره انواع سودا هم درست است که به دلیل کربناته بودن معده را تحریک می‌کنند.
اگر مصرف قهوه برایتان ایجاد ناراحتی می‌کند اما ترجیح می‌دهید آن را کاملا کنار نگذارید، نمونه‌های دارک رست (Dark Roast) را امتحان کنید که اسید کمتری تولید می‌کند.
تحقیقاتِ پیرامون قهوه هم مانند سیر بعضا یکدیگر را نقض می‌کنند. مثلا چند مطالعه نشان داده‌اند افرادی که سه فنجان یا بیشتر در روز قهوه می‌نوشند، ممکن است خطر ابتلا به زخم معده را افزایش دهند. اما یک مطالعه بزرگ دیگر ارتباطی بین مصرف قهوه و تشکیل زخم پیدا نکرد.
الکل
برای افرادی که با این عارضه دست و پنجه نرم می‌کنند، وجود الکل در رژیم زخم معده سمی است که به دیواره معده آسیب می‌رساند و باعث التهاب می‌شود. طبق مطالعات، این ماده می‌تواند خطر ابتلا به زخم معده را افزایش دهد. حتی تحقیقی نشان داد که نوشیدن زیاد الکل خطر خونریزی زخم را چهار برابر افزایش می‌دهد.
الکل این عارضه را دردناک‌تر می‌کند و می‌تواند در بهبودی اختلال ایجاد کند. توجه نکردن به این مسئله حتی می‌تواند زخم‌های قبلی را بدتر کند.
گوجه فرنگی و فرآورده‌های آن
هرچند گوجه فرنگی از سبزیجات محسوب می‌شود، اما معمولا غذای مناسب برای زخم معده به حساب نمی‌آید، چون اسید معده را افزایش می‌دهد. خوردن غذاهای اسیدی همراه با سس گوجه فرنگی به راحتی می‌تواند اثر داروهای کاهش‌دهنده اسید برای بهبودی را خنثی کند.
لیمو و مرکبات (اگر باعث درد می‌شوند)
مانند گوجه فرنگی، مرکباتی مانند لیمو، پرتقال و گریپ فروت اسیدی هستند و در صورت داشتن زخم می‌توانند باعث درد شوند.
با این حال، مرکبات سرشار از ویتامین C و فلاونوئیدها هستند و طبق برخی مطالعات التهاب را کاهش می‌دهند و از گسترش هلیکوباکتر پیلوری جلوگیری می‌کنند، بنابراین می‌توانند مفید باشند. پس اگر مصرف‌شان شما را آزار نمی‌دهد، آنها را در رژیم زخم معده‌تان نگه دارید.
غذاهای چرب، سرخ‌شده و بسیار فرآوری‌شده
هضم این غذاها بیشتر طول می‌کشد، می‌تواند باعث ناراحتی شکم و نفخ شود و زخم معده را تشدید کند. آنها همچنین می‌توانند پر از چربی و نمک باشند. فست‌فودها ممکن است در روغنی که چندین‌بار استفاده شده آماده شوند که ضررشان را بیشتر می‌کند.
افرادی که هم‌اکنون این مشکل را دارند هم معمولا با خوردن این غذاها احساس بدتری خواهند داشت.
فلفل‌ها و غذاهای تند
قبلا تصور می‌شد که غذاهای تند باعث ایجاد زخم می‌شوند، اما آخرین تحقیقات نشان می‌دهد که اینطور نیست. دلیل اینکه آنها را زیاد در رژیم مناسب زخم معده نمی‌بینید این است که برای افرادی که این مشکل را دارند می‌تواند باعث ناراحتی شوند.
کپسایسین، ترکیب موجود در فلفل تند و سس تند، یک محرک شیمیایی مستقیم است؛ و مشخصا قرار گرفتن یک زخم باز در معده در معرض کپسایسین می‌تواند باعث درد و سوزش شود.
کربوهیدارت‌های تصفیه‌شده
همان‌طور که متوجه شدیم، برخی از غذاها به طور طبیعی اسیدی هستند و با وجود اینکه فوایدی برای سلامتی دارند، بهتر است در رژیم غذایی برای زخم معده از مصرف آنها پرهیز کنید.
در کنار گوجه فرنگی‌ها و مرکبات، کربوهیدرات‌های تصفیه شده، مانند نان سفید، برنج سفید و غلات صبحانه فرآوری‌شده هم به اسیدی شدن محیط بدن کمک می‌کنند.
محصولات لبنی
برخلاف تصور، محصولات لبنی مانند شیر و ماست (هرچند منابع خوبی از باکتری‌های پروبیوتیک هستند) برای رژیم مناسب زخم معده توصیه نمی‌شوند، چون می‌توانند اسید معده را افزایش دهند. به این ترتیب، آنها اثر مسکن هم ندارند و نمی‌توانند کاری مثل خنثی کردن اسید معده را انجام دهند.
اگر حضور محصولات لبنی در رژیم لازم باشد، گزینه‌های کم‌چرب، بدون چربی و بدون لاکتوز توصیه می‌شوند. شیر سویا هم یک جایگزین مناسب برای شیر معمولی‌ست. چنین گزینه‌هایی زخم معده را تحریک نمی‌کنند.
دیگر غذاهای نامناسب برای زخم معده
- انواع شیرینی
- شکلات
- سوپ‌های خامه‌ای
- آناناس
- بستنی و کاستارد
بهترین صبحانه برای زخم معده
حالا که می‌دانید برای زخم معده چی بخوریم چی نخوریم، به راحتی می‌توانید صبحانه‌های خوشمزه و مفیدی را برای خود تدارک ببینید، از جمله جوی دوسر پرک با موز و کمی شیر سویا، نان‌های گندم کامل با انواع املت سالم و غیره.
اگر دقت کرده باشید، ما نامی از تخم مرغ بین غذاهای مفید و مضر نیاوردیم. چون طبق تحقیقات، این ماده نه لزوما برای زخم معده مفید است و نه مضر. اما اگر مصرف آن اذیت‌تان نمی‌کند، حتما آن را به رژیم‌تان اضافه کنید. پروتئین بالا و سیرکنندگی عالی تنها برخی از فواید تخم مرغ برای شما خواهد بود.
نان تست کامل و پنیر کاتیج هم می‌تواند بهترین صبحانه برای زخم معده باشد، اما اکثرا توصیه می‌شود این غذا را برای شام مصرف کنید و نه در ابتدای روز.
بهترین دمنوش برای زخم معده
در صورت ابتلا به این بیماری، آب بهترین نوشیدنی برای شماست، چون اسید معده را رقیق می‌کند. منظور آب قلیایی یا آب خاص دیگری نیست؛ آب ساده کفایت می‌کند. هدف اصلی هیدراته بودن است تا روند بهبودی سریع‌تر شود و درد معده کاهش یابد. آب با رقیق کردن اسیدهای معده کمک می کند
اما بهترین دمنوش برای زخم معده چیست؟ گزینه‌های زیر می‌توانند در بهبود زخم یا کاهش علائم مفیده باشند:
- چای بابونه
- آب زغال اخته
- چای سبز بدون کافئین
- آب عسل
- کفیر
- کامبوچا
- چای زردچوبه
توجه: بهتر است هیچ نوشیدنی خیلی سرد یا خیلی داغی را مصرف نکنید؛ حتی بهترین دمنوش‌ها برای زخم معده را.
افزایش تاثیر غذای مناسب برای زخم معده با چند توصیه دیگر
- خوردن پنج وعده غذایی کوچک (که راحت هم هضم می‌شود) در فواصل زمانی مناسب، کلید سلامت دستگاه گوارش است.
- آهسته غذا خوردن بدون صحبت کردن و جویدن درست غذا نیز هضم را بهبود می‌بخشد. اینکار نفخ را هم کاهش می‌دهد، چون زیرا هوای کمتری هنگام غذا خوردن بلعیده می‌شود.
- هر نوع فعالیت بدنی که منجر به تعریق شود، روند متابولیسم و هضم را در بدن بهتر می‌کند. تمرینات تنفسی و یوگا می توانند نفخ و سایر علائم این مشکل را تسکین دهند.
- نوشیدن 8 تا 10 لیوان آب در روز برای جلوگیری از هرگونه عارضه معده الزامی است. نوشیدن 1 لیوان آب نارگیل نرم در اواسط صبح هم به بهبود وضعیت کمک می‌کند.
رژیم زخم معده تحت نظر متخصص
امیدواریم حالا بهتر بدانید یک دستور غذا برای زخم معده چه حال و هوایی دارد، و کدام غذاها برای این عارضه مفید و مضر هستند. یک رژیم غذایی خاص باعث ایجاد زخم معده نمی‌شود. اما طبق تحقیقات، برخی غذاها می‌توانند ضمن کنترل بیماری، به بدن کمک کنند تا با هلیکوباکتر پیلوری (عامل اصلیِ ایجاد این زخم) مبارزه کند.
با این حال، تغییر یک‌باره و شدید رژیم غذایی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، به ویژه اگر میان‌وعده‌ها یا غذاهای موردعلاقه شما علائم زخم معده‌تان را بدتر کند. به همین خاطر، بهتر است برای برنامه غذاییِ مناسب با کارشناسان تغذیه ارتباط بگیرید.
متخصصان این حوزه می‌توانند وعده‌ها و راهنمایی‌های غذایی شخصی‌سازی شده را متناسب با نیازها و ترجیحات خاص شما ارائه دهند. آنها می‌توانند یک رژیم زخم معده متعادل را برنامه‌ریزی کنند که تحریک را به حداقل می‌رساند و باعث التیام در دوره‌ای کوتاه می‌شود.
نویسنده: فاطمه استدلال
